Dit liveblog is gesloten
Van Kooten-Arissen is klaar. Voordat Kamervoorzitter Arib het debat sluit, wenst ze de nabestaanden van de vanmorgen vermoordde advocaat Derk Wiersum, die kroongetuige Nabil B. bijstond.
Morgen is het woord aan premier Rutte voor de beantwoording van alle vragen. Dat belooft een pittige dag te worden voor hem, omdat de oppositie zich op een aantal punten niet gemakkelijk tevreden zal laten stellen.
Het debat start morgen om 10.30 uur en is live te volgen op deze site.
Van Kooten-Arissen pleit vooral voor verbinding, zowel in de omgang met elkaar, als die met dieren en de natuur.
Baudet is klaar, we gaan naar de laatste spreker van vanavond: Femke Merel van Kooten-Arissen, die zich begin deze zomer heeft afgescheiden van de Partij voor de Dieren en als zelfstandig Kamerlid is doorgegaan. Ze verwijt het kabinet 'creatief boekhouden' als het aankomt op het milieubeleid.
Baudet gaat door met zijn betoog. Drie 'projecten' brengen Nederland volgens hem in de problemen: migratie, Europese eenmaking en de euro, en het klimaatbeleid. ,,Als we daar niet elke dag weer alles voor opgeven, dan is de sky the limit.''
Baudet wordt ook aangevallen, onder meer door Jesse Klaver (GroenLinks) over de interne problemen bij Forum voor Democratie. ,,Hoe kunt u nou zeggen dat u schoon schip maakt binnen de Nederlandse politiek, terwijl het binnen uw eigen partij niet eens op orde is'', zegt Klaver, die wil dat Baudet aangifte doet als hij serieus is.
Baudet wijst erop dat de betreffende leden zijn geroyeerd en dat het bestuur verder is uitgebreid om problemen in de toekomst te voorkomen. De andere partijleiders lijken niet gerustgesteld.
Nu Thierry Baudet (Forum voor Democratie). Hij begint zijn betoog over een vliegtuigvlucht, maar wordt vrijwel direct onderbroken door Kuzu (Denk), die hem vraagt of dat op de terugweg of heenweg was van zijn privévlucht naar Ibiza. Hij refereert aan ophef die is ontstaan over die vlucht, omdat Baudet die niet had aangegeven bij het geschenkenregister van de Tweede Kamer.
Baudet ziet het probleem niet: ,,De ene keer rij je achter op de fiets mee, de andere keer kan je met iemand meevliegen.''
Kuzu heeft geen goed woord over voor het kabinet. ,,Hoe diep kunnen we nog zinken? De grens in de manier waarop we hier praten over minderheden wordt elk jaar verder verlegd'', haalt hij uit. Denk komt volgens hem altijd op voor iedereen, ongeacht afkomst, geaardheid, geloof.
Van der Staaij is klaar met zijn betoog. Het woord is aan Tunahan Kuzu (Denk). ,,Nog altijd wil de mensheid belazerd worden'', refereert hij aan een stukje van Van Kooten en De Bie uit de jaren '80. Elk jaar belooft Rutte koopkrachtverbetering, en elk jaar komt dat niet uit, zegt Kuzu. Het geld komt volgens hem bij de grote multinationals terecht.
De inbreng van Van der Staaij wordt ook op andere plekken aandachtig gevolgd:
Krol is klaar, snel door met Kees van der Staaij (SGP). Hij heeft voor de grap een 'Rembrandt' meegenomen, De Verloren Zoon. Hij overhandigt die aan Kamervoorzitter Arib als bedankje voor haar leiding in het debat. Wel een replica, want de echte is in handen van de Russen, benadrukt hij.
Krol beschuldigt premier Rutte van liegen in gesprek met de NOS, waarin hij zei dat het beleggingsresultaat zou tegenvallen. ,,Wat een onzin'', zegt Krol, die erop wijst dat de winsten enorm zijn.
Thieme is klaar, Henk Krol (50Plus) krijgt het woord. ,,Ik vrees dat de mooie beloften van dit kabinet over een paar maanden weer loos blijken.''
Henk Krol pleit voor gratis openbaar vervoer voor ouderen na de avondspits.
Thieme begint over de Urgenda-uitspraak, die het kabinet verplicht eind volgend jaar de broeikasgasuitstoot met een kwart te hebben verminderd ten opzichte van 1990. Volgens haar doet het kabinet echter niets. Ze spreekt van 'ecocide' op onze planeet.
Segers is klaar, door met Marianne Thieme (Partij voor de Dieren). Ze vindt dat het kabinet de verantwoordelijkheid met betrekking tot de energietransitie doorschuift naar de volgende generatie.
Segers maakt zich zorgen over salafisme, en voor groepen die hun vrijheid willen inzetten om de vrijheid af te schaffen. Hij wil graag weten waar een aantal wetten blijven die problemen rond dit soort organisaties aan banden kan leggen.
Segers slaat meteen bruggetje naar jongeren. ,,We moeten af van de mythe dat als iemand maar investeert in zichzelf, succes een keuze is. Maar dus ook dat falen een keuze is.''
Starters moeten ook een kans krijgen, vindt Segers, die hoopt dat de overdrachtsbelasting naar nul euro kan gaan.
Segers pleit voor een mensgerichte overheid, 'met aandacht' voor de burger.
Onze manier van leven put de schepping uit, stelt Segers vast. Dat geldt ook voor de omgang met elkaar, gaat hij door. ,,Onze prioriteit ligt bij een kringlooplandbouw, maar dan wel mét de boeren, en niet zonder.''
Gert-Jan Segers: ,,We staan op een kruispunt, en de Raad van State heeft ons daar op gezet. We stoten te veel stikstof uit, en daarom liggen er duizenden nieuwbouwprojecten stil'', begint hij. ,,Maar dit is eigenlijk ook het verhaal van Nederland.''
Langzaam stroomt de plenaire zaal van de Tweede Kamer weer vol. We gaan zo verder met de inbreng van ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers.
Schorsing
Asscher is klaar, Kamervoorzitter Arib schorst de vergadering voor het diner tot 20.30 uur.
Baudet (FvD) vraagt Asscher hoeveel asielzoekers hij denkt te kunnen opvangen in Nederland. ,,Zelf denk ik dat we namelijk al veel te veel mensen hebben opgenomen, die we helemaal niet kunnen opvangen.''
Asscher wil geen nummers noemen, omdat dat dat continu verschilt. Hij pleit voor een realistische aanpak, maar wil voorkomen dat voorbeelden veralgemeniseerd worden. ,,U zegt stop migratie, dat is mij veel te algemeen. Ik vind dat we altijd vluchtelingen die gevaar lopen moeten opvangen, ik vind tegelijkertijd dat niet iedereen hier zomaar kan wonen, en ik vind dat we dat via Europese samenwerking moeten regelen.''
Asscher zegt de plannen te steunen die gaan over leraren, de zorg en woningnood, tenzij hij ze niet - indien nodig - bij kan sturen.
Ondertussen, net buiten de zaal:
,,Toch hebben de mooie woorden weinig effect'', stelt Asscher vast. ,,Het is geen kunst om met een begrotingsoverschot te komen.'' De vraag is volgens hem wat er met al die weelde gedaan wordt.
Goede dingen, vindt Asscher, zoals de dividendbelasting en vaderschapsverlof.
Maar tegelijkertijd is het nog onvoldoende, en geeft het geen zekerheid over de toekomst.
Asscher spreekt - 'als enige oppositiepartij die ook weet hoe het is om te regeren' - zijn waardering uit voor het harde werk van het kabinet.
Sommige Kamerleden dachten dat nu geschorst zou worden voor het diner, maar zij moeten het gerommel in hun maag nog even onderdrukken: we gaan eerst door met Lodewijk Asscher (PvdA).
Rob Jetten (D66) is klaar met zijn verhaal.
Klaver (GroenLinks) verwijt Jetten te treuzelen als het gaat om de Urgenda-uitspraak, die het kabinet verplicht eind volgend jaar de broeikasgasuitstoot met een kwart te hebben verminderd ten opzichte van 1990.
Jetten benadrukt dat het kabinet dit najaar met een officiële reactie komt, maar dat vindt Klaver onvoldoende. ,,Het wordt steeds vooruitgeschoven. U heeft nog 74 dagen tot het einde van het jaar.''
Gert-Jan Segers (ChristenUnie) snijdt een 'moeilijk thema' aan: het voltooid leven. ,,Wat is de nood achter de vraag, wie zijn het? Als je dan alsnog nu al een wetsvoorstel indient, ben je dan wel benieuwd naar het antwoord op die vraag?''
Jetten: ,,Ja, het levert hopelijk input op waar we ons wetsvoorstel mee kunnen verbeteren. Als het gaat over waardig leven, mag ik dan alsjeblieft ook kiezen hoe ik waardig kan sterven? Dat is niet iets wat je lichtvoetig moet opnemen, maar het is mijn overtuiging dat we niet alleen oog moeten hebben voor waardig oud worden, maar ook voor waardig sterven.''
Segers probeert het nog een keer: ,,Is er een scenario mogelijk waarin D66 het wetsvoorstel intrekt, bijvoorbeeld vanwege een onverwachte uitkomst van het lopende onderzoek?''
Jetten: ,,Om eerlijk te zijn, ik denk het niet.'' Hij benadrukt met veel experts en betrokkenen gesproken te hebben.
Lodewijk Asscher (PvdA) probeert het bij alle coalitiepartijen, dus ook bij D66: hij vraagt Jetten om meer geld om het lerarentekort aan te pakken. Jetten wil graag om tafel om te praten om de tekorten aan te pakken.
D66 wil de veestapel verkleinen. Door zo’n vijftig miljoen minder kippen en zes miljoen minder varkens te houden, neemt de uitstoot van stikstof drastisch af en komt er ruimte voor woningbouw.
Marijnissen is klaar, verder met Rob Jetten. Het zijn eerste APB als partijleider van D66. Hij prijst het debat vandaag, dat volgens mij 'met respect' gevoerd wordt. Volgens Jetten heeft het kabinet een hoop tot stand gebracht de afgelopen jaren, zoals het kinderpardon, een klimaatakkoord, en winstbelasting voor grote multinationals.
D66 en ChristenUnie willen af van de extreme schommelingen in budgetten van de gemeentebegrotingen, waardoor bezuinigingen op zwembaden en bibliotheken niet meer hoeven. CU-leider Gert-Jan Segers: ,,Het is niet uit te leggen dat gemeenten moeten bezuinigen omdat het rijk zoveel geld heeft, dat het niet lukt alles uit te geven. Dat als het kabinet geen JSF koopt, gemeenten minder kunnen doen voor mensen die zorg nodig hebben.’’
De volgende is Lilian Marijnissen (SP). Ze noemt een aantal kabinetsplannen 'hoopgevend', maar er moet nog veel meer gebeuren. ,,Een betaalbaar huis, de mogelijkheid om te kunnen studeren zonder je in de schulden te steken, een normaal inkomen.'' Ze wil dat het kabinet nadrukkelijk kijkt naar het minimumloon. Ze komt dit najaar met een initiatiefwet om dat loon fors te verhogen. ,,Nederland zit in een wooncrisis'', gaat ze verder. Daarom wil ze de huren de komende vijf jaar bevriezen.
Heerma is klaar met zijn inbreng.
Wat betreft de stikstofproblemen, is Heerma geen voorstander van het inkrimpen van de veestapel met vijftig procent. CDA ziet liever 'een goed gesprek' met noodlijdende boeren over de verkoopprijs van hun land als bouwgrond. ,,Dan hoeven we ook geen goedlopende bedrijven de grens over te pesten.''
Ook de woningnood komt aan bod. Heerma wil het liefst spreken van volkshuisvesting, en niet meer van de woningmarkt. Hij krijgt bijval van de linkse oppositie.
Lodewijk Asscher probeert samen te werken met Heerma als het gaat om het aanpakken van huisjesmelkers. Heerma: ,,Ik wil best kijken, zonder garanties, of er iets in die richting mogelijk is.'' Hij komt daar in de tweede termijn van de Politieke Beschouwingen op terug.
Heerma stelt voor nog deze regeerperiode te proberen het leenstelsel af te schaffen. Daarvoor wil hij met partijen de koppen bij elkaar steken. ,,Om te kijken of je het eens kunt worden over de contouren.'' Hij zegt wel niet 'eenzijdig het regeerakkoord op te zeggen'. Kuzu (Denk) doet nog een poging om de basisbeurs terug te krijgen, maar zo concreet wordt Heerma niet.
Samengevat:
Henk Krol (50Plus) mengt zich ook in de discussie. Hij vraagt Heerma op welke plek Nederland wereldwijd staat als het gaat om het pensioenstelsel.
Heerma: ,,Op één.''
Krol: ,,Waarom dat dan veranderen? Ik zou het stelsel hooguit op onderdelen aanpassen, maar het stelsel werkt gewoon.''
Heerma wijst erop dat er niet alleen naar de korte termijn, maar ook naar de langetermijnsgevolgen moet worden gekeken.
Wilders (PVV) breekt in, en wil nog even terug naar de pensioenen. ,,Hoe kunt u nou zo warm lopen voor een investeringsfonds, terwijl u tegelijkertijd de ouderen in dit land laat creperen? Ik vraag u prioriteiten te stellen.''
Heerma: ,,Als een investeringsfonds zorgt voor een goede economie in de toekomst, heeft dat ook positieve gevolgen op de pensioenen.''
Wilders is ontevreden. Hij wil toezeggingen dat er niet gekort wordt op de pensioenen op korte termijn. Dat kan Heerma niet.
Heerma haalt een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau aan, waarin staat dat de kwaliteit van leven in Nederland de afgelopen tien jaar niet is verbeterd, terwijl het economisch wel beter gaat. Hij wil graag van premier Rutte weten hoe hij daar tegenaan kijkt, en hoe het kabinet daarmee aan de slag gaat.
Lodewijk Asscher wil van Heerma weten of er extra geld naar het onderwijs moet. Heerma: ,,Dit kabinet heeft al heel veel geld uitgetrokken om de werkdruk te verlagen voor leraren.''Wel zijn er mogelijkheden voor docenten in het speciaal voortgezet onderwijs. ,,Ik doe een poging u tegemoet te komen'', maar Asscher vindt dat onvoldoende.
Klaver is klaar, we gaan door met Pieter Heerma (CDA). ,,Wie naar Nederland kijkt, ziet een geweldig land'', begint hij. Maar schijnt bedriegt, stelt hij, want er zijn ook veel zorgen over de toekomst van de kinderen, over de solidariteit in ons land.
Klaver gaat ook in op drugscriminaliteit. Hij vindt het prima als iemand 'een lijntje coke snuift in het weekend', maar benadrukt wel dat je daarmee een complete industrie in stand houdt.
Hij zegt zelf nog nooit drugs te hebben gebruikt. ,,Ik ben daarmee een loser in mijn partij'', grapt hij. Gelach in de zaal.
Klaver krijgt steun van Gert-Jan Segers (ChristenUnie) wat betreft de industrie. Wat betreft nooit drugs te hebben gebruikt zegt hij: ,,In mijn partij ben je daarmee een held.''
Klaver gaat niet meer zomaar tegen de begroting stemmen, verklaart hij. ,,Natuurlijk vind ik dat het niet goed genoeg is, maar ik ga niet meer strategisch dingen proberen te blokkeren.'' Ook daar is Nederland niet mee geholpen, herhaalt hij. ,,Leg het maar uit aan wie het allemaal aangaat'', zegt hij wel streng tegen Vak-K.
Door de verzoenende woorden gaat GroenLinks een andere kant op dan de PvdA, die wel tegen de onderwijsbegroting wil stemmen.
Klaver vindt bijval van Thierry Baudet (FvD). ,,Ik ben het geloof ik voor het eerst eens met de heer Klaver, dit raakt aan punten die ik eerder ook al heb gemaakt.'' Gelach in de Kamer om de opmerking van Baudet. ,,Ik was dus eerder'', grapt hij opnieuw.
Klaver wil het helemaal anders gaan doen, bijvoorbeeld het aantal debatten in de Kamer terugdringen. ,,Als ik nu een debat zou aanvragen, ben ik over twee jaar aan de beurt, dat is het toch helemaal niet meer actueel.'' Hij zegt hij dat tweederde van de spoeddebataanvragen van GroenLinks kan worden teruggetrokken.
Klaver vindt dat in de Kamer vooral 'scorebordpolitiek' heerst: ,,Willen scoren.'' Er wordt vooral gekeken naar de winnaar van het debat, en te weinig naar de oplossingen, betoogt hij. ,,Ikzelf doe dat ook.''
We gaan verder, Jesse Klaver (GroenLinks) krijgt het woord. Hij start zijn betoog met een anekdote over zijn drie kinderen. ,,Papa is de liefste, mama is de stomste, dat zou natuurlijk andersom moeten zijn, maar dat gaat er niet meer in. De kracht van herhaling. We vinden het moeilijk dingen anders te doen.''
Over een paar minuten gaan de Politieke Beschouwingen verder. Ondertussen is ook minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) binnengekomen. Hij was vanmorgen afwezig vanwege de moord op de advocaat van kroongetuige Nabil B.
Zometeen is het woord aan GroenLinks-leider Jesse Klaver. Gisteren zei hij al draadkracht te missen. ,,De crisis in de publieke sector wordt niet aangepakt. Het Urgenda-klimaatdoel voor volgend jaar wordt niet gehaald. De wachtlijsten in de jeugdzorg worden niet opgelost. Dat kan beter.''
Schorsing tot 14.20 uur voor de lunch
Dijkhoff is klaar, Kamervoorzitter Arib schorst het debat tot 14.20 uur voor de lunch.
Dijkhoff is klaar met zijn inbreng, maar moet nog een aantal vragen beantwoorden.
Henk Krol (50Plus), Wilders (PVV) en Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) ondervragen Dijkhoff over de pensioenen, en de dreigende kortingen.
Lodewijk Asscher (PvdA) oppert dat de VVD 'het cadeau' van de winstbelasting gewoon 'in de kast houdt', maar daar voelt Dijkhoff niks voor.
Rob Jetten (D66) breekt ook in en roept op dat de oppositie haar zegeningen moet tellen. ,,Vergelijk deze Dijkhoff eens met die van een jaar geleden.''
Klaver (GroenLinks) is blij met de 'linkse praat' van Dijkhoff (,,Wij moeten nog oppassen dat u ons qua woorden niet passeert''), maar vindt dat hij dat dan ook moet omzetten in daden. ,,De allerrijksten van Nederland profiteren nog altijd het meest. Dat moet anders.''
Dijkhoff benadrukt dat de lagere inkomens en middenklasse er ook op vooruit gaan. ,,En inderdaad, anderen gaan er ook op vooruit.'' Hij verwijt Klaver er een verkeerde berekening op na te houden.
De VVD-fractievoorzitter gaat door, maar ook Wilders (PVV) heeft een vraag. ,,Veel mensen thuis hebben nog steeds niets gemerkt van de belofte van premier Rutte twee jaar gelden, dat ze er fors op vooruit zouden gaan. Welke boodschap heeft u aan de gewone mensen thuis? Wanneer komt nou eindelijk die forse koopkrachtverbetering?''
Dijkhoff: ,,Die tabellen en voorspellingen zijn lastig. Een tegenvallende energierekening kan die vooruitgang laten verdampen. Ik ben dus voorzichtig om te zeggen wanneer. De plannen zouden positief moeten uitpakken, maar ik kan geen voorspelling uitspreken, alleen de hoop.''
Dijkhoff is al drie kwartier bezig met interrupties, en heeft nog maar vier minuten van zijn spreektijd gebruikt, helpt Kamervoorzitter Arib herinneren.