Dit liveblog is gesloten
De motie van wantrouwen tegen minister Bijleveld en premier Rutte is verworpen. Daarmee sluiten we het liveblog.
© ANP — Ank Bijleveld, minister van Defensie en premier Mark Rutte Einde van het debat, zometeen wordt er nog gestemd over de motie van wantrouwen.
We gaan weer verder. Premier Rutte ontraadt alle moties, inclusief de motie van wantrouwen. Kamervoorzitter Arib helpt de premier in herinnering dat hij geen oordeel over moties van wantrouwen hoeft te geven, omdat dat aan de Kamer is.
Schorsing tot 00.25 uur
Einde van de tweede termijn van de zijde van de Kamer. Voorzitter Arib schorst kort, daarna zullen minister Bijleveld en premier Rutte ingaan op de moties.
Ook FvD steunt de motie van wantrouwen tegen Bijleveld en Rutte.
Kuzu (Denk) komt ook nog met een motie waarin hij stelt dat Jeanine Hennis, gezien alle gemaakte fouten, niet meer werkzaam zou moeten zijn als VN-gezant in Irak.
Ook 50Plus steunt de motie van wantrouwen en de motie voor een parlementaire ondervraging.
Ook GroenLinks-leider Jesse Klaver 'steunt van harte' de motie voor een parlementaire ondervraging. De motie van wantrouwen steunt hij niet.
Lilian Marijnissen (SP) dient een motie van wantrouwen in tegen zowel minister Bijleveld als premier Rutte. De motie is ondersteund door PvdD, PVV, Denk en Van Kooten-Arissen.
Ook roept Marijnissen op tot een parlementaire ondervraging over de kwestie.
Bijleveld en Rutte zijn klaar: einde van de eerste termijn. We gaan direct door met de tweede termijn, waarbij alle partijen de kans krijgen moties in te dienen.
Volgens Bijleveld gaat de 'fact-finding mission' waar Salima Belhaj (D66) voor pleit 'na vier jaar heel erg lastig worden'. Ze gaat wel de mogelijkheden om mensen 'ter plekke te sturen' serieus verkennen.
Bijleveld zegt de Kamer geen valse hoop te willen geven. ,,We gaan alle feiten niet boven tafel krijgen.'' Ze benadrukt dat ook Centcom dat niet is gelukt. ,,En die weten er het het meeste over.''
© ANP — Ank Bijleveld, minister van Defensie Klaver (GroenLinks) verwijst naar een email van Centcom aan NRC en NOS, waarin de zeventig burgerslachtoffers worden bevestigd.
Bijleveld: ,,We hebben Centcom om opheldering gevraagd. Die heeft laten weten dat er op basis van het onderzoek zeer waarschijnlijk burgerdoden zijn gevallen, maar dat niet vast is te stellen om hoeveel slachtoffers het gaat. Centcom zei ook niet te weten waarom hun woordvoerder is afgeweken van het conclusies van het rapport en de desbetreffende mail aan NRC heeft gestuurd.''
Bijleveld benadrukt dat er nieuwe beleidsregels zijn opgesteld, waarmee de Kamer beter geïnformeerd kan worden over het verloop van de missie. ,,Dat kunnen we vanaf nu onmiddellijk gaan doen.''
Rutte is klaar met zijn antwoorden, door met minister Ank Bijleveld (Defensie), die nog een aantal openstaande vragen zal beantwoorden.
Klaver (GroenLinks) en Rutte botsen minutenlang over het aantal burgerdoden dat zou zijn gevallen. De GroenLinks-voorman schermt met allerlei indicaties over tientallen doden, maar Rutte hamert erop dat er officieel - 'maar natuurlijk gelooft niemand dat er geen burgerdoden zijn gevallen' - nog altijd geen burgerdoden zijn bevestigd.
De oppositie blijft Rutte ondervragen over de vraag of hij wel of niet in juni 2015 is geïnformeerd over mogelijke burgerdoden bij het bombardement. De premier herhaalt zijn boodschap dat hij daar 'geen herinnering' aan heeft. ,,Ik kan geen herinnering faken.''
Rutte stelt dat er geen reden is om te doen alsof hij iets niet kan herinneren. ,,Want als ik het wel had geweten op dat moment, had dat niets uitgemaakt.'' Volgens hem is er niets te verbergen.
,,Volstrekt ongeloofwaardig dat het Nederlandse leger zoiets doet, en dat niet bij de hoogste baas terecht komt'', zegt Thierry Baudet (FvD). ,,Als dat wel zo is, dan moeten we ons echt zorgen gaan maken, dan is Rutte totaal incapabel, want dan heeft hij geen flauw idee wat er gebeurt bij het leger.''
Rutte herhaalt er geen herinnering meer aan te hebben. ,,Dat wil niet zeggen dat het niet gebeurd is.'' Hij benadrukt dat het een vertrouwenskwestie is 'of de Kamer dat gelooft'.
Volgens Rutte kunnen de toenmalige PvdA-bewindslieden Lilianne Ploumen en Bert Koenders - die de verkeerde brief naast Hennis ook hadden ondertekend - daar niet voor worden aangekeken. ,,Zij hebben alleen gekeken naar hun vragendeel, zo gaat dat met dat soort vragensets.''
Klaver (GroenLinks) vindt ook dat het een leugen is. ,,Als informatie over burgerslachtoffers wel beschikbaar was, maar niet gedeeld had mogen worden, hoe kan het dan dat vervolgens in een brief wordt ontkend dat er burgerslachtoffers zijn gevallen?''
Rutte herhaalt dat het een fout is, maar dat het niet meer 'te reconstrueren' is. ,,Er is geen sprake van een doofpot.''
Marijnissen (SP) steggelt met Rutte over het al dan niet bewust verkeerd informeren van de Kamer. Rutte: ,,U trekt allemaal conclusies, dat het leugens zijn, maar dat is niet waar.''
Het debatje stoort CDA-Kamerlid Martijn van Helvert blijkbaar. Hij spreekt z'n ongenoegen ongecensureerd uit op Twitter:
Kuzu (Denk): ,,Wat is een mensenleven in Irak voor u waard, minister-president?''
Rutte benadrukt dat de inzet altijd is om burgerslachtoffers te voorkomen, maar dat dat risico altijd bestaat.
Geert Wilders (PVV) is geïrriteerd: ,,Niet relevant? De Kamer heeft ingestemd met verlenging terwijl zeker de helft van de ministerraad wist van de burgerdoden, en dat niet heeft gedeeld met Kamer. Dat is onvergeeflijk.''
Rutte: ,,Het is niet zo dat kennis over burgerslachtoffers gedeeld zou zijn met de Kamer, dat kon niet omwille van de militairen.'' Bovendien bestaat er volgens Rutte bij de strijd tegen Islamitische Staat altijd risico op burgerslachtoffers, dus kan dat op zichzelf niet relevant zijn voor de afweging om de missie te verlengen.
© ANP — Geert Wilders (PVV) Rutte bestrijdt dat informatie over burgerslachtoffers onder de pet is gehouden om het verlengen van de missie niet in gevaar te brengen. ,,Dat is gewoon niet waar, echt onzin.''
We gaan weer door. Niet minister Bijleveld, maar premier Rutte krijgt eerst het woord. Hij geeft meteen aan dat er tijdens het bespreken van een verlenging van de missie niet is gesproken over de burgerdoden in Hawija.
Klaver (GroenLinks) breekt meteen in: ,,Dit is misschien wel het meest explosieve. Had de ministerraad dat niet moeten weten?''
Rutte: ,,Het feit dat er onderzoek werd gedaan naar mogelijke burgerdoden, speelde geen rol bij de beoordeling of de missie wel of niet verlengd moest worden.''
Schorsing tot 21.25 uur
Baudet is klaar, einde van de eerste termijn van de zijde van de Kamer. Zometeen is het woord aan minister Bijleveld en premier Rutte. Kunnen zij de 'kristalheldere' geven die de Kamer verlangt?
Van Helvert (CDA) mengt zich in de discussie. ,,Collega Baudet legt onterecht een verband tussen de verlenging van de missie en het niet melden van burgerdoden.''
Baudet: ,,We zijn geen collega's, maar ambtsgenoten. Kamerleden zijn niet elkaars collega's. Ik ben onafhankelijk en autonoom.'' Van Helvert negeert dat en noemt Baudet opnieuw collega.
Als laatste Thierry Baudet (FvD). Hij haalt de brieven nog eens aan waarin het kabinet stelt dat er geen burgerslachtoffers zouden zijn, terwijl daarna blijkt dat die wel zijn gevallen. ,,Op welke wijze is de minister nou daarna geïnformeerd? Dat is de grote vraag.''
Baudet spreekt van een 'smoking gun'. ,,Ze wilden verlengen, dus ze moesten koste wat kost voorkomen dat burgerdoden in het nieuws zou komen.'' De grote vraag voor Baudet: heeft het kabinet straks nog steeds de steun van de coalitie?
© ANP — Thierry Baudet Nu Femke van Kooten-Arissen. ,,Mensen krijgen leugens, geen wonder dat mensen in dit land het vertrouwen compleet kwijt zijn'', zegt ze. Volgens haar moeten 'deze mensen vertrekken'.
Door met Wybren van Haga. Hij hekelt dat er in de brief aannames worden gedaan. ,,Dit is toch geen spelletje Cluedo?'', zegt hij over de passage waarin staat dat premier Rutte 'vermoedelijk' is geïnformeerd.
Stoffer is klaar, nu VVD-Kamerlid André Bosman. Hij prijst de Nederlandse militairen en stelt dat zij hier niet verantwoordelijk voor mogen worden gehouden.
Bosman stelt vast dat het niet mogelijk is om een precies aantal burgerslachtoffers vast te stellen. ,,Een onmogelijke taak.''
De VVD'er noemt de informatievoorziening van het ministerie 'suboptimaal', en is blij dat de minister daar iets aan wil gaan doen.
De volgende is Chris Stoffer (SGP). Ook hij hekelt de informatievoorziening vanuit het ministerie van Defensie, en wil dat dat wordt aangepakt.
Stoffer wil een 'kristalhelder' antwoord van het kabinet als het gaat om de vraag wanneer welke informatie gedeeld is.
Interruptie van Wilders (PVV), die wil weten wat D66 precies 'onhandig' vond aan het optreden van minister Bijleveld tijdens het vorige debat.
Belhaj bedoelde naar eigen zeggen vooral dat Bijleveld niet op alle vragen antwoord kon geven.
Door met Salima Belhaj (D66). ,,Oorlog is lelijk'', begint ze direct. Ze wil weten hoe het kan dat onder meer buitenlandse media en hulpinstanties een dag na de aanval al spraken van burgerslachtoffers, maar dat de Kamer vervolgens tot twee keer aan toe verkeerd geïnformeerd is.
Belhaj wil dat er nader onderzoek komt naar de aanval, onder meer om recht te doen aan de nabestaanden.
Ook wil ze weten wat Rutte zich kan herinneren van het gesprek met Hennis, én vraagt ze of hij vindt dat hij verder door had moeten vragen.
Nu Martijn van Helvert (CDA). Hij vindt het feitenrelaas van het kabinet juist heel duidelijk. Hij wil graag weten of er ook een 'actielijst en tijdlijn' komen bij het feitenrelaas. ,,Dat is erg wenselijk.''
Verder met Joël Voordewind (ChristenUnie). Hij concludeert dat Defensie doelbewust informatie verzwijgt. ,,Is die verkeerde reflex om informatie achter te houden inmiddels onderdeel van de cultuur geworden?''
Voordewind wil weten hoe het zit met de compensatie voor de nabestaanden en vraagt of kabinet onderzoek wil doen naar de daadwerkelijke schade van het bombardement.
Door met Tunahan Kuzu (Denk). Hij denkt dat 'grootvizier' Rutte straks onderuit zal gaan, ook al wordt het kabinet nu nog gesteund door de coalitie.
André Bosman (VVD) breekt in en wil weten of Kuzu excuses wil maken voor de woorden van partijgenoot Selçuk Öztürk, die eigenlijk over dit dossier gaat en vorige week sprak over moord door Nederlandse militairen. Een groep militairen heeft daarop afgelopen zondag aangifte gedaan bij de politie in Den Haag.
Kuzu bijt Bosman toe dat hij het debat een andere kant op brengt, maar maakt ook nogmaals excuses. ,,Het is niet de bedoeling geweest onze mensen voor wat dan ook uit te maken en te beschimpen.''
Nu Geert Wilders (PVV). Hij verwijt het kabinet de boel 'bij elkaar te liegen en te bedriegen'. ,,Hennis heeft twee keer gelogen. Hoe kan je trouwens twijfelen of je iemand iets gezegd hebt, maar wel weet dat de toon niet alarmerend was? Volgens mij kunnen alleen leugenaars dat.''
,,Denkt premier Rutte dat we gek zijn in de Kamer? De VVD is een grote leugenmachine'', aldus Wilders. ,,Deze hele kwestie stinkt van alle kanten.'' Wilders weet het zeker: ,,Het einde van het kabinet is nabij. En de burger zal zeggen: premier Rutte? Ik heb geen actieve herinnering aan die man.''
Door met Henk Krol (50Plus). ,,Ik heb oprecht een probleem: aan de ene kant heb ik grote bewondering voor de premier, aan de andere kant weet ik niet of ik hem nog wel kan geloven'', begint hij.
Krol wil graag 'een eerlijk antwoord' op de vraag wie nou eigenlijk kwam met de kwalificatie 'niet alarmerend' bij de briefing van het kabinet over de aanval. ,,Was het de minister, een spindokter, of toch misschien de premier zelf?''
© ANP — Henk Krol (50Plus) De volgende spreker is Esther Ouwehand (PvdD). Ze vindt dat het kabinet te weinig onderzoek gedaan heeft naar mogelijke burgerdoden. ,,Buitenlandse media spraken over tientallen doden, nota bene in een gebied waarin Nederland vloog.''
Volgens Ouwehand is er ook nog altijd geen cent schadevergoeding betaald aan nabestaanden en overlevenden.
Interruptie van Geert Wilders (PVV), die de PvdA verwijt medeverantwoordelijk te zijn voor het verkeerd informeren van de Kamer in 2015. ,,De handtekeningen van Ploumen en Koenders stonden eronder'', bijt hij Kerstens toe.
Wilders hekelt dat de PvdA de motie van wantrouwen tegen Bijleveld begin deze maand steunde, 'terwijl net zo goed de namen van de PvdA-bewindspersonen erbij hadden kunnen staan'. ,,U hebt een lading boter op uw hoofd van honderd kilometer.''
Volgens Kerstens waren Ploumen en Koenders niet de op de hoogte, en is dit onderdeel van de 'aannames'.
Nu PvdA-Kamerlid John Kerstens. Hij spreekt zijn waardering uit voor de piloten van de straaljagers die het bombardement uitvoerden. ,,Hen treft geen blaam.''
Ook Kerstens wil een duidelijke tijdlijn van het bombardement en de informatievoorziening. Ook wil hij weten waarom het feitenrelaas van minister Bijleveld 'aannames' bevat.
Direct door met Jesse Klaver (GroenLinks). ,,Ik vind het moeilijk te geloven dat de premier, de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie niet met elkaar hierover gesproken hebben.'' Hij vraagt zich af of het verlengen van de missie in Irak belangrijker was dan het melden van de burgerslachtoffers.
Klaver vraagt het kabinet of er tijdens het praten over verlenging gesproken is over de burgerslachtoffers bij de aanval in juni 2015. ,,Het heeft er alle schijn van dat verlenging zo belangrijk was, dat het ministerie van Defensie cruciale informatie heeft achtergehouden.''
We gaan beginnen! Lilian Marijnissen (SP) krijgt het woord. Ze hekelt dat Rutte zich niet kan herinneren geïnformeerd te zijn over de burgerdoden. ,,Of de minister president kwam het wel goed uit of deze berichten af te doen als niet alarmerend, of drong het echt niet door? Dan hebben we een heel ander probleem.''
Marijnissen vraagt zich openlijk af of het kabinet de waarheid wel wilde weten. Ze wil dat alle rapporten en data over de aanval vrijgegeven worden. ,,Er worden elders steeds hogere burgerslachtoffer gemeld dan wij als Kamer horen.''
,,De minister van Defensie schoffeert de Kamer en de Nederlanders, want hij hebben recht op de waarheid.'' Het is er volgens Marijnissen sinds het vorige debat niet veel beter op geworden.
© ANP — Lilian Marijnissen (SP) Minister Bijleveld en premier Rutte zitten inmiddels op hun plek. Het debat staat op het punt van beginnen. De verschillende partijleiders bespreken nog iets met kamervoorzitter Kadija Arib.
Bijleveld moest eerder deze maand al op het matje komen in de Kamer. Ze maakte excuses voor het verkeerd informeren van de Kamer en overleefde maar net een motie van wantrouwen die door vrijwel gehele oppositie werd gesteund. Ze beloofde - samen met premier Rutte - de Kamer te voorzien van een nieuw feitenrelaas om de zaak op te helderen en duidelijk te maken wie er op welk moment op de hoogte was van welke informatie.
Voor het onjuist informeren had Bijleveld eerder op de avond al haar ‘oprechte excuses’ aangeboden. ,,Ik ben daar verantwoordelijk voor, ook voor het handelen van mijn ambtsvoorgangers. Ik kan niet anders doen dan dat erkennen en excuses maken.” Ook sprak ze ‘namens het kabinet’ haar medeleven uit met de nabestaanden.
© ANP — Minister Ank Bijleveld van Defensie Vooral duidelijk moet worden hoe Hennis haar collega’s informeerde, welke woorden ze gebruikte, hoe uitgebreid het was. Volgens Bijleveld was toenmalig minster van Buitenlandse Zaken Bert Koenders in ieder geval geïnformeerd, maar Rutte 'vermoedelijk'. Ook Koenders zegt zich het overigens niet meer te herinneren.
Het is mogelijk dat de premier niet op de hoogte is gesteld, of slechts gedeeltelijk. Volgens rechtspsycholoog Sophie van der Zee (Erasmus Universiteit Rotterdam) moeten we de vergeetachtigheid niet te makkelijk af moeten doen als functionele ‘Haagse amnesie’: ,,Je kijkt met kennis van nu terug. We weten nu van die waarschijnlijk 70 burgerdoden en zeggen dan: hoe kun je zoiets nou vergeten? Maar in de wetenschap kennen we de term ‘hindsight bias’, de wijsheid achteraf. Op het moment dat je informatie hebt en de afloop nog niet kent, waardeer en taxeer je die anders. Zo verwijten we de kapitein van de Titanic dat hij ondanks de ijsbergen harder ging varen. Maar dat doen we omdat we weten dat het schip daardoor ten onder ging.”
Het debat start rond 19.00 uur. Lilian Marijnissen, die het debat aan heeft gevraagd, trapt af. De politiek leider van de SP gelooft er niets van dat Rutte zich niet zou kunnen herinneren geïnformeerd te zijn over burgerdoden bij een Nederlands bombardement. En ze is niet de enige.
De volledige sprekerslijst:
© Tweede Kamer
