Dit liveblog gesloten.
D66 is in Leiden ruim de grootste partij gebleven. De partij van Sigrid Kaag haalde bij de verkiezingen 23,2 procent van de stemmen, iets meer dan de 20,9 procent vier jaar geleden. De tweede partij is de VVD met 15,1 procent. De uitslagen kwamen donderdagavond binnen en daarmee wordt het nog spannend voor de sociaal-liberalen.
Enkele uren eerder kwam D66 in de nieuwe voorlopige prognose van de verkiezingsdienst van het ANP op 23 zetels uit. Dat is er 1 minder dan eerder was berekend op basis van de getelde stemmen.
Maar in deze prognose was Leiden nog niet meegerekend, omdat ze daar nog aan het tellen waren. Ook de uitslag in Nissewaard in Zuid-Holland was er nog niet. Inmiddels is duidelijk geworden dat D66 hier na de VVD en PVV de derde partij is met 9,7 procent.
Daarnaast zijn de tienduizenden briefstemmen uit het buitenland nog niet in de laatste prognose meegeteld. Als deze uitslagen binnenkomen, naar verwachting vrijdagmiddag, dan volgt de definitieve prognose van het ANP. Daarin kunnen dus nog kleine wijzigingen voorkomen.
GroenLinks kreeg er in de laatste voorlopige prognose juist weer een zetel bij en komt op 8. DENK gaat van 2 naar 3 en JA21 gaat terug van 4 naar 3. BIJ1 van Sylvana Simons krijgt nu zeker 1 zetel in de Tweede Kamer. De andere partijen bleven op het eerdere voorlopige zetelaantal staan.
Overigens komt de Kiesraad volgende week vrijdag pas met de officiële uitslag tijdens een openbare zitting. Door restzetels kan de zetelverdeling toch nog een klein beetje afwijken van de prognose van het ANP.
Inmiddels is ruim 99,4 procent van de stemmen geteld door de stembureaus. De opkomst komt nu uit op 78,9 procent. Dat is minder dan vier jaar geleden, toen was het 81,6 procent.
De jongerenorganisatie van GroenLinks, DWARS, oordeelt hard over het verlies van de moederpartij tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. De GroenLinks-jongeren zijn 'diep teleurgesteld' maar allerminst verrast. Partijleider Jesse Klaver moet het ook ontgelden. ,,De afgelopen maanden zagen we GroenLinks steeds verder afglijden'', schrijft voorzitter Sabine Scharwachter op de website van de organisatie.
Volgens DWARS ontbrak 'een sterk verhaal' tijdens de campagne en wilde de partij zich te aantrekkelijk maken voor regeringsdeelname. Idealisme maakte plaats voor concrete plannen en GroenLinks ging 'steeds meer dansen naar de pijpen van de grootste partijen', aldus de DWARS-voorzitter. Ook zou de campagne niet activistisch genoeg zijn. ,,Het gematigdere imago heeft er ironisch genoeg toe geleid dat de kans op meeregeren aanzienlijk is geslonken.'' De idealistische kiezer zou zijn afgehaakt en de gematigde kiezer overgestapt naar D66. Die partij won flink.
Deze nieuwe koers zou Klaver ook niet goed liggen, vindt DWARS. De 'ooit zo bevlogen en idealistische leider uit 2017' zou een 'stereotiepe tragedie' zijn van een 'jonge idealist' die met de jaren 'steeds realistischer en rechtser wordt'. DWARS laakt de constructieve houding van Klaver, die volgens de jongeren goed past binnen de oppositie maar niet binnen de campagne. De verbindende toon van Klaver is zelfs 'ongepast' op thema's als 'de opkomst van extreemrechts en fascisme'. Klaver zou te ver verwijderd zijn geraakt van het idealistische DNA van GroenLinks.
DWARS wil dat de moederpartij 'de noodzakelijke zelfreflectie' toont. 'Laat dit een 'wake-upcall' zijn.'
De tijd is rijp voor verregaande linkse samenwerking, die uiteindelijk tot een fusie moet leiden tussen in elk geval PvdA en GroenLinks. Dat zegt oud-PvdA-politica Jet Bussemaker. ,,Als er ooit een moment is om het te doen, is dat nu.” Nog nooit was het traditioneel linkse blok zo klein, PvdA, SP en GroenLinks houden volgens de voorlopige uitslag samen 25 zetels over.
Nederland kleurt nog altijd VVD-blauw. Maar in de rijkste gemeenten brokkelt de steun voor Mark Rutte af, terwijl zijn partij in Brabant en Limburg juist beter scoort dan vier jaar geleden.
In Bloemendaal, het rijkste dorp van Nederland, is het aandeel VVD-stemmers flink gezakt: van 40 naar 32 procent. De VVD is daar nog wel de grootste, maar D66 rukt op. Ook in Laren, een andere steenrijke gemeente, heeft de VVD een boel kiezers aan D66 verloren.
Het valt op: in lommerrijke villadorpen als Wassenaar, Heemstede en Rozendaal verliest de partij van Mark Rutte óók terrein. Mogelijk zijn vermogende kiezers niet blij met ‘linkse’ VVD-verkiezingsplannen en zien zij na tien jaar Rutte meer heil in D66-lijsttrekker Sigrid Kaag.
Lees hier verder.
Oud-voetbalinternational Jeanet van der Laan (41) gaat voor D66 de Tweede Kamer in. Haar belangrijkste doel: Den Haag overtuigen van het belang van sport en bewegen. Lees hier ons interview met Van der Laan.
Bij D66 hebben zich binnen een dag meer dan duizend nieuwe leden aangemeld, na de grote winst. Volgens de partij is het de snelste ledengroei in haar geschiedenis.
Inmiddels is het ledenaantal van D66 de 30.000 gepasseerd. Het oude record van de partij was 28.800, aldus een woordvoerder.
Campagneleider Sjoerd Sjoerdsma is blij met de ontwikkeling. Hij ziet het als 'een blijk van waardering voor onze positieve, verbindende campagne'. Sjoerdsma hoopt nog meer nieuwe leden te verwelkomen.
Met Wopke Hoekstra en Pieter Omtzigt had ‘team CDA’ goud in handen. Maar Omtzigt zit overwerkt thuis, Wopke worstelde zich door de campagne en ex-leider Hugo de Jonge liet zich niet zien. ‘Wat is nou het CDA-verhaal?’ Lees hier het hele verhaal.
In de nieuwe voorlopige prognose van het ANP blijkt dat D66 op 23 zetels uitkomt. Dat is er 1 minder dan tot nu toe berekend was. GroenLinks krijgt er juist weer een zetel bij en komt op 8. Denk gaat van 2 naar 3 en JA21 gaat terug van 4 naar 3. BIJ1 van Sylvana Simons krijgt nu zeker 1 zetel in de Tweede Kamer.
In de nieuwe prognose is Rotterdam meegeteld, maar Leiden en Nissewaard nog niet. Ook de briefstemmen uit het buitenland zijn nog niet meegeteld. Daarom kan nog geen definitieve prognose worden gemaakt en kunnen nog enkele wijzigingen ontstaan.
Inmiddels is ruim 98 procent van de stemmen geteld door de stembureaus in de gemeenten. De opkomst komt nu uit op 79 procent. Dat is minder dan vier jaar geleden toen het 81,4 procent was. Overigens komt de Kiesraad volgende week vrijdag pas met de officiële uitslag in een openbare zitting.
Bekijk hier alle uitslagen van de verkiezingen.
Het heeft lang geduurd, maar ook in Rotterdam zijn de stemmen inmiddels geteld. D66 is de grootste partij geworden met 16,7 procent van de stemmen, gevolgd door de VVD (15,5 procent).
Hoe kon het dat de opkomst tijdens de verkiezingen in Raalte zo laag was? Daar is de gemeente Raalte nu achter. Ruim drieduizend briefstemmen zijn niet meegeteld. De gemeente ging op onderzoek uit waardoor het kon dat de opkomst met maar liefst 12 procent daalde ten opzichte van de verkiezingen in 2017. ,,Een menselijke fout in het proces.” Lees hier het hele verhaal.
Ieder kan de verkiezingsuitslag op zijn eigen manier interpreteren. AD-hoofdredacteur Hans Nijenhuis kijkt naar vijf positieve kanten aan de verkiezingsuitslag.
De gemeenten Vlaardingen, Ommen en Ermelo hebben verkeerde opkomstpercentages doorgegeven aan het ANP gisteravond. In alle gemeenten werd een fors lager percentage stemmers genoteerd dan tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2017. Het blijkt om een fout te gaan.
De gemeente Vlaardingen meldde gisteravond nog een opkomstpercentage van iets meer dan 54 procent, waarmee de Zuid-Hollanders een record van laagste opkomst in heel Nederland hadden. ,,Dat was alleen de opkomst van woensdag. Daarbij waren zowel de opkomst van maandag en dinsdag, als de briefstemmen niet meegerekend'', laat een woordvoerder weten. Uiteindelijk blijkt vandaag dat 73,7 procent van de stemgerechtigde Vlaardingers heeft gestemd. De uitslag van de stemmen is wel goed doorgegeven, zegt de woordvoerder.
In Ermelo werd gisteren een opkomst van 62,7 procent doorgegeven aan het ANP. Vandaag is dit aangepast naar 80,2 procent. Een woordvoerder van de gemeente laat weten dat ze ook in Ermelo per ongeluk alleen het opkomstpercentage van gisteren hebben doorgegeven, in plaats van maandag, dinsdag, de briefstemmen en woensdag samen.
Om dezelfde reden gaf ook Ommen een verkeerd opkomstpercentage door. Gisteravond zei de gemeente dat het opkomstpercentage 68,2 procent was, dit bleek 85,9 procent te zijn.
Het duurde tot na 16.00 uur op voor de gemeente Oss met de uitslag kwam, maar hij is binnen. Fier aan kop gaat ook hier de VVD, met net geen kwart van de stemmen. Maar de ogen zijn in de thuisstad natuurlijk gericht op de SP. Die partij verliest in het hele land fors, en ook in Oss is de schade flink. De partij verliest 3,5 procent ten opzichte van 2017.
Twee politieke zwaargewichten van VVD en D66 gaan aan de slag om de mogelijkheden van een nieuwe regeringscoalitie te verkennen. Ze hebben een breed draagvlak bij de lijsttrekkers van de zeventien gekozen partijen in de Tweede Kamer, zei Kamervoorzitter Khadija Arib na overleg met de partijleiders. Een profiel van beiden.
Rotterdam kampt met grote problemen rondom het tellen van de stemmen. Ruim 18 uur na het sluiten van de stembussen is er nog altijd geen zicht op een verkiezingsuitslag.
Tot overmaat van ramp wordt er nog met man en macht gezocht naar stemmentellers in de tweede stad van Nederland. Via groepschats en buurtapps worden jongeren opgeroepen om naar Ahoy te komen, om zo de uitslag vanavond hopelijk toch nog compleet te krijgen.
Jorritsma (VVD) en Ollongren (D66) zullen de verkenners zijn deze kabinetsformatie, dat heeft Kamervoorzitter Arib zojuist bekend gemaakt.
Diederik Gommers ziet in de verkiezingsuitslag een bevestiging dat Nederland samen een weg uit de pandemie wil vinden. ,,Partijen die hebben laten zien dat ze willen samenwerken om de coronacrisis op te lossen, VVD en D66, hebben gewonnen.” De IC-baas heeft ook een wensenlijstje voor een nieuw kabinet.
Veel partijen hebben al aangegeven dat het initiatief voor de verkenners moet liggen bij de VVD en D66. Die worden volgens de prognoses de twee grootste partijen.
De verkenners spreken met alle lijsttrekkers. Zij hebben even de tijd. De nieuwe Tweede Kamer komt pas op 31 maart voor het eerst samen. Daarna wordt gedebatteerd over het verslag van de verkenners en worden een of meer informateurs aangewezen. De Kamer heeft sinds 2012 het initiatief bij de kabinetsformatie.
In de nieuwe Kamer komen vermoedelijk zeventien partijen.
Amper bekomen van de uitslag begint in Den Haag de formatie alweer. Alle fractieleiders leggen hun inzet vanmiddag op tafel bij Kamervoorzitter Arib. Veel partijen wijzen naar VVD en D66: de winnaars moeten het initiatief nemen. Naar verluidt worden er niet één maar twee verkenners aangesteld om te kijken wie er kunnen samenwerken met de liberale partijen.
Sylvana Simons laat weten blij verrast te zijn dat haar partij een plek in de Kamer zal krijgen: ,,Ik hoop dat iedereen zich realiseert hoeveel dit betekent. Niet alleen voor mij of onze partij, maar vooral voor de mensen die wij mogen vertegenwoordigen.”
De dag na de verkiezingen kwam ook Thierry Baudet met een reactie op de overwinning van Forum voor Democratie. ,,Fantastisch, we zijn de grootste winnaar van de verkiezingen'', zei hij. ,,En volgens mij mogen de grootste winnaars altijd het initiatief nemen in de formatie, dus dit wordt spannend."
Lilian Marijnissen (SP) laat weten dat je met deze uitslag niet bepaald kan zeggen dat de kiezer de SP het kabinet in heeft gestemd. ,,We zijn altijd bereid het gesprek aan te gaan", zegt Marijnissen ,,maar met zo'n uitslag past wel echt bescheidenheid.”
VVD-leider Mark Rutte heeft donderdag zijn nieuwe fractie gefeliciteerd met de verkiezingsoverwinning van de partij. Als enige partij kwam de VVD niet bijeen in het Tweede Kamer-gebouw.
In een bijeenkomst op Zoom werd Rutte getrakteerd op een digitaal applaus. ,,We hebben zo intensief gewerkt allemaal", zei Rutte. ,,We hebben een fractie van topkwaliteit bij elkaar gebracht. Helaas kunnen we nu niet in de fractiekamer bij elkaar komen. Ik hoop elkaar zo snel mogelijk fysiek te zien."
,,Er staat ons nu heel veel te doen", hield Rutte zijn fractiegenoten voor. Er moeten plannen worden gemaakt om na de coronacrisis 'het land van het slot te halen': bedrijven en ziekenhuizen moeten weer snel kunnen opstarten, er moet naar de schuldenpositie van bedrijven worden gekeken en achterstallige zorg moet worden ingehaald.
Lijsttrekker van de Partij voor de Dieren Esther Ouwehand wil drie 'waakhonden' aanstellen voor tijdens de formatie. Ze wil dat ,,gezien de notoire schending van de rechtsstaat" door de vorige kabinetten-Rutte, zo schrijft ze donderdag op Twitter.
,,Gezien de notoire schending van de rechtsstaat door Rutte I, II en III (klimaat, stikstof, toeslagen) wil de Partij voor de Dieren de verkenners drie waakhonden meegeven: Minnesma, Vollenbroek en de Ombudsman", twittert Ouwehand.
Marjan Minnesma is directeur van milieustichting Urgenda, die eerder succesvol een zaak aanspande tegen de Staat over het tegengaan van de uitstoot van broeikasgassen. Johan Vollenbroek vocht met milieuorganisatie Mobilisation for the Environment in 2019 met succes bij de Raad van State het gehanteerde stikstofbeleid, het programma Aanpak Stikstof (PAS) aan. Daardoor kwamen talloze bouw- en andere projecten stil te liggen. De Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, waarschuwde al in 2017 dat ouders onheus werden bejegend door de overheid en de rechterlijke macht in wat later bekend is geworden als de toeslagenaffaire.
Wat de waakhonden volgens Ouwehand precies moeten gaan doen tijdens de formatie is niet duidelijk.
Zestien Nederlandse gemeenten zijn nog altijd druk bezig om de stemmen te tellen. 336 gemeenten hebben al voorlopige uitkomsten van de Tweede Kamerverkiezingen gemeld aan de ANP Verkiezingsdienst. Ze zijn goed voor 91,5 procent van de stemmen. Van de 16 nog ontbrekende gemeenten, is Rotterdam de grootste.
Naast de Nederlandse gemeenten is het wachten ook nog op de drie bijzondere gemeenten in het Caribisch gebied Bonaire, Saba en Sint Eustatius en op de telling van de briefstemmen van Nederlanders die vanuit het buitenland hebben gestemd.
CDA-leider Wopke Hoekstra wil na de dreun die zijn partij moest incasseren het vertrouwen van de kiezer terugwinnen. ,,Er is echt werk aan de winkel." Het is vooral een klus om van het CDA weer een 'volkspartij' te maken, denkt de lijsttrekker. ,,Die ambitie moet je hebben, en die houd ik ook. Maar ik heb ook gezien dat het deze keer niet eens bijna gelukt is".
,,De day after is een beetje hetzelfde als de night before", zei Hoekstra vanochtend bij aankomst in het Kamergebouw. Wel wil hij nog 'een hele periode' vastplakken aan zijn beperkte tijd tot nu toe als leider van de partij.
De nieuwe CDA-fractie, die waarschijnlijk uit vijftien mensen bestaat, kwam bijeen in perscentrum Nieuwspoort. Grote afwezige was Pieter Omtzigt, de nummer twee van de partij, die zegt meer tijd nodig te hebben voor zijn herstel. De overige (kandidaat-)Kamerleden waren zichtbaar aangeslagen en teleurgesteld.
De fractie krimpt van negentien naar vijftien leden, volgens de prognose van de verkiezingsdienst van het ANP. De exitpolls op woensdagavond gingen nog uit van veertien zetels. ,,Ja, dat is er één meer dan gisteren, maar het zijn er een heleboel minder dan we graag hadden gewild", zei Hoekstra. ,,Het blijft in alle varianten teleurstellend."
Te midden van zijn fractiegenoten verwelkomde de lijsttrekker eerst de nieuwe kandidaten die waarschijnlijk in de Kamer komen: de Brabantse Inge van Dijk, presentatrice Lucille Werner en Derk Boswijk, de fractievoorzitter in Utrecht. Het was zoeken voor Hoekstra, die met zijn rug naar een groot deel van de Kamerleden moest staan om zich ook op de camera's te richten. ,,Het was minder dan we hier allemaal hadden gehoopt én verwacht", zei Hoekstra tegen zijn mede-CDA'ers. Met de fractie wil Hoekstra vooral spreken over 'hoe nu verder', vertelde de christendemocraat. ,,Dat zal een eerste gesprek van vele worden."
Overigens zal niet alleen de fractie, maar ook de volledige partij 'heel kritisch' naar zichzelf kijken, zo zei partijvoorzitter van het CDA, Rutger Ploum. ,,Maar we hebben een hele goede leider en daar gaan we mee door."
Volgens de voorlopige nieuwe prognose behaalt BIJ1, de partij van Sylvana Simons, 1 zetel in de Tweede Kamerverkiezingen.
Hoeveel nieuwe gezichten zien we straks in de Kamer en wie wordt de verkenner voor het formeren van een nieuw kabinet? In Den Haag gaan ze een dag na de verkiezingen weer aan de bak:
Henk Krol keert niet terug in de Tweede Kamer, want zijn lijst heeft niet genoeg stemmen gehaald voor een zetel. Bij de pakken neerzitten, doet hij niet, vertelt hij aan RTL Nieuws. Hij heeft nieuwe toekomstplannen. ,,Negativiteit past niet bij mij. k ga een bed and breakfast beginnen. Ik weet nog niet waar. Dat gaat een grote, nieuwe hobby van mij worden. Dat kan ik prima combineren met mijn partij. Ik zit vol energie."
Hij denkt dat de ruzies binnen 50PLUS, de partij die hij afgelopen mei verliet, op hem afstraalden.
Lijsttrekker Femke Merel van Kooten van de nieuwe partij Splinter komt niet in de Kamer, maar richt zich alvast op de Gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar.
Gert-Jan Segers is opgelucht dat de ChristenUnie waarschijnlijk op vijf zetels blijft staan. ,,Vijf of vier, dat scheelt heel veel", zei hij een dag na de verkiezingen. De ChristenUnie stond in de eerste exitpolls op een verlies van een zetel. Er was dan ook taart voor de fractieleden.
De partij had gehoopt op een zetel winst, aldus Segers. Maar hij vindt het een 'knappe prestatie' dat de christelijk-sociale partij stabiel is gebleven nadat ze regeringsverantwoordelijkheid had genomen. Zeker nadat er zoveel zware maatregelen moesten worden genomen na het uitbreken van de coronacrisis.
Segers wil nog niet ingaan op de formatie en een mogelijke rol daarin voor zijn partij. Het is volgens hem veel te vroeg om hierover te speculeren. ,,Wij moeten eerst even rustig kijken wat dit betekent voor de politieke verhoudingen, wat andere partijen willen. We zijn echt nog niet toe om te spreken over onze eigen positie. Ik wacht rustig af."
Ondanks de zetelwinst van Forum voor Democratie was lijsttrekker Thierry Baudet gisteravond onbereikbaar. Via Twitter zijn nu beelden opgedoken van een dansende Baudet, omringd door partijgenoten. De anderhalve meter is ver te zoeken, de aanwezigen staan hutjemutje op elkaar.
De PvdA wil nog altijd alleen meeregeren als minstens één andere linkse partij dat ook doet, ook nu de partij als enige van de traditionele linkse oppositiepartijen niet zwaar heeft verloren. Dat heeft politiek leider Lilianne Ploumen gezegd voorafgaand aan de eerste fractiebijeenkomst na de Tweede Kamerverkiezingen. Zij ziet 'geen enkele reden' om op die eerdere uitspraak terug te komen.
Ploumen werd door haar fractie onthaald met applaus en een grote bos rode rozen. Toch valt er ook bij de PvdA weinig te vieren. De sociaaldemocraten had gehoopt op herstel na de historische verkiezingsnederlaag van 2017, toen zij kelderden van 38 naar negen zetels. Maar het werden er opnieuw negen. ,,We hadden natuurlijk op meer gehoopt", erkent Ploumen. ,,Maar we gaan aan de slag voor de mensen die op ons gestemd hebben."
Over eventuele kabinetsdeelname wil Ploumen zich nog niet uitspreken. ,,U kent ons als een verantwoordelijke partij", zei zij wel. Maar de PvdA zal dus niet als enige linkse partij aanschuiven. Vanuit de oppositie is zij er volgens Ploumen de afgelopen vier jaar ook in geslaagd 'de regering een beetje bij te sturen'.
Volgens woordvoerder Paul Tissingh van de gemeente Rotterdam kwamen veel vrijwilligers gisteren niet opdagen voor de telklus, die voor een deel in Ahoy plaatsvond. ,,Er waren te veel uitvallers. Daardoor moesten we met een kleinere groep tellen. Vannacht besloot de leiding te stoppen met tellen. ‘Het heeft geen zin om door te gaan, want we zijn niet meer fris, werd er gezegd.”
BIJ1-lijsttrekker Sylvana Simons is onderweg naar Den Haag om haar 'nieuwe werkplek' te bekijken, zo laat ze weten op Twitter. Ze bedankt stemmers voor de steun aan haar partij.
Ondanks de pijnlijke nederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen mocht GroenLinks-leider Jesse Klaver vandaag bloemen en applaus in ontvangst nemen van zijn fractie. Hij noemde de halvering van het aantal zetels van zijn partij 'heel heftig', maar wil wel door als partijleider. ,,Omdat de missie van GroenLinks urgenter is dan ooit en omdat ik daar graag met de partij mee doorga."
Klaver, die zich op de verkiezingsavond ook al strijdbaar had getoond, benadrukt wel dat uiteindelijk de fractie beslist of hij kan aanblijven. Van de huidige veertien Kamerleden nemen er acht noodgedwongen afscheid. GroenLinks krijgt volgens een voorlopige prognose zeven zetels, waarvan er op basis van de kieslijst één wordt ingenomen door een nieuwkomer.
Niet alleen GroenLinks maar ook de SP heeft fors verloren, en bij de PvdA is het gehoopte herstel na de historische verkiezingsnederlaag van 2017 uitgebleven. Klaver vindt de electorale dreun voor de linkse oppositie 'heel verontrustend', omdat volgens hem ,,meer dan ooit progressieve politiek nodig is in Nederland".
Door de verkiezingsuitslag is het vrijwel zeker dat het minimumloon gaat stijgen, aldus economen van ABN AMRO. Bij een centrumrechtse coalitie blijft die verhoging waarschijnlijk beperkt tot 10 procent, maar als er een bredere coalitie komt waarbij ook één of meer linkse partijen aansluiten kan dat een grotere stijging worden.
Niet alleen het minimumloon, maar ook de AOW en de bijstand gaan vermoedelijk omhoog, verwachten de economen. Die stijging is echter onzekerder. Zo willen VVD, de grootste partij van Nederland, en CDA de koppeling tussen minimumloon en bijstand loslaten. Ook zou de AOW mogelijk minder hard kunnen toenemen dan het minimumloon.
Als er gekozen wordt voor een bredere coalitie met linkse partijen als PvdA en GroenLinks dan kan het zijn dat het minimumloon nog wat verder stijgt. Daar hebben die partijen zich namelijk hard voor gemaakt. Ook bijstand en AOW zouden dan vermoedelijk wat meer meestijgen. Hoe groter de verhoging wordt, des te groter is ook de kans dat dit in stapjes gebeurd en afhankelijk wordt gemaakt van ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, denken de ABN AMRO-economen.
Behalve de blik op het loon zal er ook aandacht uitgaan naar flexwerk. Er ligt een advies van de commissie-Borstlap om in flexcontracten een hoger minimumloon op te nemen en strenge regels in te voeren rond laagbetaalde zzp'ers en uitzendkrachten. Die dragen nu nog onevenredig zwaar de risico's van flexwerk, terwijl ondernemers vooral de voordelen hebben. De voorstellen om dat recht te trekken kunnen weer leiden tot hogere loonkosten voor werkgevers en een grotere herziening van belastingen en subsidies in de hand werken.
SP-leider Lilian Marijnissen zegt dat er met haar partij 'altijd te praten' valt, maar deelnemen aan een kabinet ligt nu niet voor de hand. ,,De uitslag geeft er geen aanleiding toe", aldus Marijnissen.
De socialisten willen in ieder geval niet ,,een rechts kabinet aan de meerderheid helpen". Marijnissen ziet niets in een kabinet dat op ,,de oude voet verder wil".
De SP verliest in de voorlopige prognose van de verkiezingsdienst van het ANP vijf zetels. De partij moet dan ook goed bij zichzelf te rade gaan wat er misging, zegt Marijnissen. Ze had het flinke verlies niet helemaal verwacht. ,,Ik had best wel het idee dat de campagne goed werd ontvangen."
D66-leider Sigrid Kaag wil vanochtend nog niet speculeren over eventuele coalitiepartners. Andere partijen vinden dat VVD en D66 de leiding moeten nemen in de formatie, maar daar vindt Kaag het te vroeg voor.
Over samenwerking gaat de D66-lijsttrekker voorlopig nog niets zeggen. De thema's waar een nieuw kabinet zich mee bezig moet gaan houden 'ontstijgen eigenlijk partijkleur'. Ze wil nu ,,gesprekken gaan voeren op basis van de inhoud. Eerst het wat en hoe en dan met wie".
D66 behaalt volgens de voorlopige prognose van de verkiezingsdienst van het ANP 24 zetels, een historisch hoog aantal. Kaag is donderdag dan ook met een 'heel fijn gevoel' opgestaan. Gisteravond verschenen foto's van een dansende D66-lijsttrekker op sociale media. Het feestje bij de partij is volgens Kaag niet heel lang doorgegaan, maar ze heeft er ,,wel een gezellige avond van gemaakt".
Vanochtend is de fractie bijeen in de Tweede Kamer. Daar zegt Kaag dat ze 'bijna tranen in haar ogen' heeft van de mooie uitslag. In de eerste exitpoll woensdagavond stond de partij nog op 27 zetels. Die kleine daling mag de pret niet drukken, zegt Kaag. ,,We zijn echt als winnaar uit de bus gekomen."
De winkeliers hopen op een snelle formatie waarbij oog is voor de sector omdat er werk aan de winkel is. Dat zeggen brancheorganisaties Raad Nederlandse Detailhandel (RND) en INretail. Volgens de RND moet het consumentenvertrouwen snel worden verbeterd zodat klanten weer meer geld gaan uitgeven. Daarnaast moet de overheid de regie gaat nemen bij de transformatie van de binnensteden.
Het consumentenvertrouwen zou volgens directeur Eus Peters van de RND kunnen worden verbeterd door snel een 'nationaal herstelplan' op te zetten, waar minister-president en VVD-lijsttrekker Mark Rutte eerder voor pleitte. ,,Dat zou consumenten zekerheid geven over hun eigen financiële situatie voor de komende jaren, waardoor ze weer geld gaan uitgeven", aldus Peters. Volgens ABN AMRO is vorig jaar door Nederlanders 37 miljard euro extra gespaard door de coronacrisis.
Peters zegt dat winkeliers mede doordat consumenten meer via internet winkelen op dit moment te veel oppervlak hebben. Die ruimte kan volgens hem ook gebruikt worden voor woningen. ,,We moeten met elkaar keuzes maken hoe Nederland ingericht moet worden en daarbij is centrale regie noodzakelijk."
INretail vindt het belangrijk dat er bij de formatie oog is voor de problemen in de sector. Door de coronacrisis is er ,,gigantische schade geleden en er moet overheidsbeleid komen zodat de sector kan herstellen en weer vitaal wordt", aldus een woordvoerder.
Volgens de branchevereniging zit er 'enorme sociale waarde' in goed functionerende winkelgebieden. Winkels zijn meer dan een plek om spulletjes te kopen, vindt INretail. ,,Ze geven ook sfeer aan een centrum en het is een ontmoetingsruimte. Voor sommige ouderen is dat het enige sociale contact dat ze op een dag hebben."
Pieter Omtzigt reageert teleurgesteld op de verkiezingsuitslag van zijn partij CDA. Volgens de laatste prognose daalt de partij van 19 naar 15 zetels. ‘Dank voor de steun en de stemmen gisteren. Helaas is de uitslag toch een forse tegenvaller voor onze partij. Toch zal het mij niet verhinderen te blijven vechten voor idealen, voor rechtvaardigheid en voor onze concrete voorstellen’, schrijft hij op Twitter.
De nummer twee van de kandidatenlijst van de partij nam medio vorige maand midden in de verkiezingscampagne een pauze na een zwaar jaar. Omtzigt zegt op Twitter dat hij langer afwezig is. ,,Het herstel kost mij langer en ik heb in de afgelopen weken toch nog net te veel campagne proberen te voeren, soms tegen beter weten in."
Het CDA verloor 4 zetels bij de verkiezingen en komt nu uit op 15, aldus een prognose van de Verkiezingsdienst van het ANP. Omtzigt spreekt van een 'forse tegenvaller' voor de christendemocraten.
Omtzigt was vorig jaar nog kandidaat voor het lijsttrekkerschap. Hij verloor die strijd nipt van Hugo de Jonge. De minister van Volksgezondheid gaf het lijsttrekkerschap in december op omdat het niet te combineren zou zijn met de bestrijding van het coronavirus. Daarop werd Wopke Hoekstra de nieuwe leider.
De ouderenbonden laten zich vanwege 'politieke onafhankelijkheid' niet uit over de verkiezingsuitslag, maar hebben wel ,,een boodschap aan de partijen die aan zet zijn en die in de Kamer komen: houd rekening met de belangen van senioren", aldus woordvoerders van de ANBO en KBO-PCOB.
De ANBO had wel een verkiezingswijzer gemaakt met ouderenthema's, om mensen te helpen een keuze te maken. ,,Maar je kunt, heel terecht, ook kiezen op andere thema's zoals klimaat." Achter de schermen probeert de ouderenbond wel invloed uit te oefenen op de politiek. ,,Met allianties proberen we met gebundelde kracht de partijen en het toekomstig kabinet te beïnvloeden over ouderenzorg waar een gigaprobleem ligt", zegt woordvoerder Ewald van Kouwen.
Van Kouwen noemt thema's die er ,,al lang aankomen, maar waar maar geen beweging in komt". Een van die onderwerpen is de ouderenzorg. ,,Ik weet niet of mensen dat realiseren, maar de ouderenzorg kunnen we niet betalen en er zijn geen mensen voor in de toekomst", zegt de woordvoerder. Ook de woningmarkt moet in beweging komen. ,,Er moeten in tien jaar een miljoen nieuwe huizen komen. Als senioren kunnen doorstromen, dan ook gezinnen en starters. Ook de pensioenen die eraan komen, de overgang van mensen die net met pensioen gaan of mensen die nu niet de tijd hebben om pensioen op te bouwen, is een onderwerp. Het kabinet krijgt het zwaar."
Uit een peiling van de seniorenorganisatie KBO-PCOB onder de eigen achterban, kwam naar voren dat volgens de leden op wonen, zorg, welzijn, koopkracht en het ouderenpensioen de nadruk moet liggen. ,,De groep ouderen wordt alleen maar groter, over twintig jaar is er een enorme vergrijzing. Wil je ervoor zorgen dat het dan voor die mensen goed geregeld is, dan moet je nu beginnen", aldus de woordvoerder.
Actiz, de branchevereniging voor zo'n 400 zorgorganisaties, houdt zich op de vlakte over de verkiezingsuitslag. ,,Het wordt een interessante periode met de formatie. We hebben onlangs met een aantal andere organisaties een tienpuntenplan gemaakt voor de zorg. Hier gaan we bij de partijen zeker aandacht voor vragen", aldus een woordvoerder.
Hoewel politieke partijen deze campagne afzonderlijk tonnen uitgaven aan advertenties op internet, ging het in de nabeschouwing tussen campagneleiders op donderdag maar weinig over digitaal campagnevoeren. De politici misten vooral de mogelijkheid om de kiezers in het echt te zien. ,,Als er geen corona was geweest, hadden we hele grote bijeenkomsten gehad," zei Sjoerd Sjoerdsma van D66.
Van half december tot en met vorige week gaven partijen volgens rapporten van Facebook en Google gezamenlijk ruim 2,3 miljoen euro uit aan advertenties online. Hierbij is alleen gekeken naar de partijen die volgens de laatste Peilingwijzer in het voor hen gunstigste geval kans maakten op een zetel.
Die miljoenen bleven onbesproken tijdens het gesprek tussen campagneleiders in Nieuwspoort. De SP moet het traditioneel hebben van een campagne van deur tot deur, aldus SP-campagneleider Maarten Hijink. Dat kon nu niet. Campagneleider Wijnand Duyvendak van GroenLinks vond het wel moeilijk dat zijn partij, die de vorige verkiezingen grote bijeenkomsten organiseerde, 'geen contact' kon maken.
,,Een beetje online, daar gebeurde best veel," zegt hij. Online is volgens hem erg belangrijk, maar als je het niet kunt combineren met een offlinecampagne, blijf je volgens Duyvendak ergens steken.
CDA, een partij die deze verkiezingen flink verlies boekte, gaf veruit het meest uit aan internetreclames: bijna 650.000 euro in dertien weken. Daarna volgen D66 (451.000 euro), GroenLinks (212.000 euro), VVD (207.000 euro), PvdA (184.000 euro) en Forum voor Democratie (182.000 euro). Het gaat hierbij om uitgaven van de landelijke afdelingen van de partijen, maar ook van kandidaten, regionale vertakkingen en gelieerde organisaties als jongerenafdelingen.
Partijen bereikten niet alleen kiezers op internet met advertenties, maar zochten ook op andere manieren contact. Zo kocht de landelijke afdeling van de PVV geen enkele internetreclame, maar stuurde deze wel actief berichten naar volgers op sociale media als Facebook en Twitter. GroenLinks ging via WhatsApp in gesprek met met potentiële stemmers. Het is niet bekend hoeveel geld partijen hebben gestoken in zulke vormen van digitaal campagnevoeren.
Wopke Hoekstra kan ondanks het forse zetelverlies aanblijven als leider van het CDA, zegt partijvoorzitter Rutger Ploum. Hij noemt de uitslag een 'hele teleurstelling'.
De partij moet 'heel kritisch' naar zichzelf kijken, zegt Ploum. ,,Maar we hebben een hele goede leider en daar gaan we mee door." Ook Hoekstra zelf blikt donderdagochtend alweer vooruit. ,,Teleurstellingen horen bij het leven. En vervolgens moet je jezelf herpakken en moet je verder."
Het CDA komt in de jongste voorlopige prognose van de verkiezingsdienst van het ANP op 15 zetels, een verlies van 4 ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2017.
De VVD is vrijwel in heel Nederland de grootste partij geworden. De teller van gemeenten waar de partij de meeste stemmen kreeg, staat inmiddels op 280. Naaste concurrenten zijn de PVV en D66, die respectievelijk dertien en twaalf gemeenten op hun naam schreven. Enkele tientallen gemeenten hebben hun uitslag nog niet doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP.
In de zee van VVD-blauw op de landkaart is het zoeken naar de andere partijen. De steun voor de PVV is vooral te vinden in Limburg (Heerlen, Kerkrade, Brunssum, Landgraaf, Echt-Susteren, Roerdalen en Stein) en in het noordoosten van het land (Emmen, Westerwolde, Pekela, Stadskanaal). Daarnaast kreeg de PVV de meeste stemmen in Rucphen (Noord-Brabant) en Edam-Volendam (Noord-Holland).
D66 won in steden als Zwolle, Groningen, Haarlem, Arnhem, Nijmegen, Leeuwarden en Delft.
De SGP werd de grootste in tien gemeenten in de zogeheten Biblebelt, zoals Tholen, Staphorst, Barneveld en Urk. Het CDA kreeg in acht gemeenten de meeste stemmen: vier in Friesland en vier in Overijssel. ChristenUnie kreeg net als vier jaar geleden de meeste stemmen in Oldebroek (Gelderland) en Bunschoten (Utrecht).
Vier jaar geleden was de VVD de grootste partij in 285 van de 391 gemeenten (inclusief Bonaire, Sint Eustatius en Saba). In 2012 won de VVD 282 van de 418 gemeenten.
Voor BIJ1 waren afgelopen uren 'zenuwslopend', laat een woordvoerder weten. Het spant erom of de partij van Sylvana Simons in de Tweede Kamer komt.
Donderdagochtend leek dat wel te gaan gebeuren, maar in de prognose van een paar uur eerder haalde BIJ1 de kiesdrempel niet. De partij heeft er vertrouwen in de zetel nu vast te houden, aldus de woordvoerder. Maar lijsttrekker Sylvana Simons en andere leden zijn wel 'erg nerveus'.
Simons zelf wilde donderdagochtend nog niet reageren.
Zelfs in Den Haag heeft politicus Richard de Mos met Code Oranje nauwelijks kunnen scoren bij de landelijke verkiezingen. De Hagenaar bleef hier met zijn landelijke partij steken op 3413 stemmen, een schamele 1,7 procent van het Haagse totaal.
De gemeente Rotterdam is weer begonnen met het tellen van de stemmen in Ahoy. De havenstad is de enige van de vier grote steden die nog geen voorlopige uitslag heeft gegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP.
In de nacht van woensdag op donderdag werd het tellen van de stemmen stilgelegd nadat 62 procent was geteld. Volgens de woordvoerder kon toen nog geen betrouwbare tussenstand worden gegeven.
Donderdagochtend hebben zich diverse vrijwilligers in Ahoy gemeld om het tellen weer te hervatten. De stemmen van in totaal tien bureaus moeten nog worden geteld. Dat gebeurt in een afgesloten ruimte in Ahoy. Een woordvoerder van de gemeente hoopt dat de uitslag er aan het eind van de ochtend is. ,,In een hoopvol scenario weten we aan het einde van de ochtend de uitslag en in een realistisch scenario in de loop van de middag", aldus een woordvoerder van de gemeente.
In Rotterdam waren er ruim vierhonderd stembureaus, waarvan er 66 kleiner zijn dan 60 vierkante meter. De stemmen van die 66 bureaus moesten in Ahoy geteld worden om voldoende afstand te kunnen houden. Jongeren die zich online hadden aangemeld, werden in groepjes ingezet om de stembureauleden te versterken.
Het inmiddels vertrokken FvD-Kamerlid en partijkopstuk Theo Hiddema laat op Twitter weten gisteren toch op een FvD-kandidaat te hebben gestemd, te weten Freek Jansen. ,,Weet zeker dat Freek Jansen mijn stem op hem en FVD glans zal geven", aldus Hiddema.
De PVV is niet langer de partij met de meeste stemmen in Limburg. De VVD heeft meer stemmen gekregen in de thuisprovincie van PVV-leider Geert Wilders en prominente partijgenoten als Lilian Helder en Dion Graus.
De VVD kreeg de steun van 21 procent van de Limburgse kiezers. Vier jaar geleden eindigde de partij op 17,9 procent. De PVV zakte van 19,5 procent naar 17 procent. De SP verloor veel terrein en D66 won licht.
Ook in Overijssel en Friesland is de VVD de grootste partij geworden. In beide provincies werd de koppositie overgenomen van het CDA. In Drenthe, Flevoland en Zeeland bleef de VVD de grootste partij.
In de provincie Groningen is de VVD juist niet langer de grootste. De partij kreeg meer stemmen dan in 2017, maar D66 ging nog meer vooruit. De VVD ging van 13,9 naar 14,9 procent, D66 steeg van 12,6 naar 15,5 procent.
De VVD blijft de grootste partij van Nederland, maar uitgerekend in de oude basis van de partij daalt het aantal stemmen. VVD verloor vooral terrein in lommerrijke villadorpen als Laren, Wassenaar, Heemstede, Bloemendaal en Rozendaal.
In Laren had de VVD in 2012 een absolute meerderheid. De partij kreeg er 54,5 procent van de stemmen. Vier jaar geleden daalde dit naar 47,1 procent en nu kreeg de VVD er nog 'maar' 39,5 procent van de stemmen. In diezelfde periode groeide D66 van 9,7 procent naar 12,4 procent naar 17,3 procent. De links-liberalen zijn nu de tweede partij in Laren.
Ook in Wassenaar, de rijkste gemeente van het land, krijgt de VVD geen absolute meerderheid meer. In 2012 kreeg de partij er 52,4 procent van de stemmen, in 2017 was dat 41,7 procent en nu 36,9 procent. Ook daar is D66 uitgegroeid tot de tweede partij.
In Heemstede en Bloemendaal, bij Haarlem, en in het lommerrijke Rozendaal, bij Arnhem, is de VVD ook gezakt van bijna de helft van de stemmen naar ongeveer een derde. Ook in die drie gemeenten loopt D66 steeds verder in.
De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) zegt 'positief gestemd' te zijn over de waarschijnlijke verkiezingsuitslag. ,,In ieder geval de grootste partij VVD en grote winnaar D66 hebben voor onderwijs en schoolleiders iets in petto, dus dat is goed nieuws", zegt een AVS-woordvoerder.
Volgens de vereniging is het schoolleiderstekort vaak onderbelicht. ,,De VVD vindt dat de aanpak daarvan hand in hand moet gaan met het lerarentekort." Vaak zijn er maar één of twee schoolleiders op een school, waardoor er procentueel een groter tekort op is dan van leraren, legt de woordvoerder uit. ,,Met stabiele en goede leiders zullen mensen minder snel vertrekken, en zij weten de juiste mensen aan te trekken."
,,D66 heeft toegezegd de positie van de schoolleiders te willen versterken, tekorten aan te pakken en beter te willen belonen", zegt de AVS-woordvoerder. ,,Bovendien is D66 het meest uitgesproken van alle partijen hierover, dus dat is goed nieuws." AVS hoopt daarbij dat na de formatie ,,die plannen ook echt worden waargemaakt en andere partijen in de regering of vanuit de oppositie het belang van schoolleiders zullen behartigen".
Ook de Algemene Onderwijsbond (AOb) laat weten dat ,,in het onderwijs de verwachtingen richting D66 hooggespannen zijn", aldus een zegsman. Die verwachtingen zijn vooral gericht op het dichten van de loonkloof tussen het voortgezet onderwijs en het primair onderwijs. ,,Er zal flink geïnvesteerd moeten worden in het salaris van het basisonderwijs."
Vier partijen lijken nieuw in de Tweede Kamer binnen te komen: JA21, Volt, de BoerBurgerBeweging en BIJ1. Zij hebben allemaal hun eigen 'terrein', blijkt uit de uitslagen die zijn doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP.
JA21 trekt veel stemmen in de voorsteden van de grote steden. Dat zijn ook de plaatsen waar PVV en Forum voor Democratie populair zijn. JA21 haalde zijn vooralsnog beste resultaat in Edam-Volendam. Daar kreeg de partij 6,6 procent van de stemmen. In de omgeving van Rotterdam kreeg de partij relatief veel stemmen in gemeenten als Albrandswaard, Brielle, Westvoorne, Capelle aan den IJssel en Ridderkerk. Daarnaast scoorde de partij in de gemeenten Westland en Midden-Delfland, onder de rook van Delft en Den Haag.
De pan-Europese beweging Volt heeft veel kiezers in studentensteden. De partij kreeg bijvoorbeeld 8 procent van de stemmen in Wageningen. Volt is daar nu de vierde partij, na D66, GroenLinks en VVD. Ook in Delft, Utrecht, Amsterdam, Groningen en Nijmegen haalt Volt veel stemmen.
De BoerBurgerBeweging (BBB), die voortkomt uit de boerenprotesten, heeft vooral steun in het noorden en oosten van het land. In Raalte kreeg de partij 6,9 procent van de stemmen, net iets minder dan de PVV. In het Twentse Tubbergen werd BBB de vierde partij, met twee stemmen meer dan D66. De boerenpartij is ook een stemmentrekker in gemeenten als Ommen en Olst-Wijhe in Overijssel en in Bronckhorst en Lochem in Gelderland.
BIJ1, de partij van Sylvana Simons, haalt volgens de meest recente voorlopige prognose van het ANP ook een Kamerzetel. In Amsterdam, waar Simons tot voor kort in de gemeenteraad zat, staat de partij vooralsnog op 5,9 procent van de stemmen. Daarmee is BIJ1 in de hoofdstad groter dan de PVV en Forum voor Democratie. Amsterdam is nog bezig met het tellen van de stemmen. Ook in Diemen, Almere en Utrecht heeft BIJ1 veel stemmen gekregen.
De opiniepeilers hebben de grote winst van D66 en Forum voor Democratie in hun voorspellingen volkomen gemist. Op de dag voor de verkiezingen gaven ze de partij van Sigrid Kaag gemiddeld 18,5 zetels. In de voorlopige uitslag zijn dat er 24, ruim vijf zetels meer. Forum voor Democratie kreeg in de peilingen gemiddeld iets meer dan vijf zetels toebedeeld en dat werden er acht.
In heel Nederland worden er nog stemmen geteld. De uitslag van Rotterdam is nog niet binnen, dus zijn ze in AHOY nog steeds druk bezig met het tellen van de stembiljetten. Verslaggever Jelle Akerboom was daar:
Voor de dames en heren politici was het gisteren natuurlijk een latertje door de uitslagenavond van de verkiezingen, toch worden alle fracties vanochtend -met misschien nog wat slaap in de ogen- al verwacht in Den Haag. Verslaggever Peter Boender stond op het Binnenhof:
De nieuwkomers zijn succesvol deze verkiezingen: Volt, JA21, en de BoerBurgerBeweging mogen allemaal voor het eerst de kamer in. In onze Live Nieuws Update praatten we met Caroline van der Plas, lijsttrekker van die laatste partij:
Weinig stemmen zijn tot nu toe ongeldig verklaard. In de gemeenten die tot nu toe hun uitslagen hebben doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP, waren 17.809 stemmen niet geldig, 0,2 procent van het totaal. Diezelfde gemeenten hadden vier jaar geleden 26.742 stemmen (0,3 procent) ongeldig verklaard.
In Olst-Wijhe zijn naar verhouding de meeste stemmen ongeldig verklaard. Zo'n 0,6 procent van alle uitgebrachte stemmen in de gemeente aan de IJssel telde niet mee. Dat is drie keer zo veel als vier jaar geleden. In Amsterdam, Den Haag en Putten is een half procent van de stemmen ongeldig.
Zeventig-plussers mochten dit jaar per brief stemmen, maar dat ging gepaard met problemen. Bij het tellen van de eerste briefstemmen op maandag bleek dat veel ouderen het stembiljet en de stempas in dezelfde envelop hadden gestopt. Dat mocht niet en daarom werden de stemmen aanvankelijk terzijde gelegd. Vanwege de problemen paste minister Kajsa Ollongren de werkwijze voor briefstemmen aan, waardoor meer poststemmen alsnog in de telling zijn meegenomen.
De Belgische premier Alexander De Croo heeft via Twitter felicitaties aangeboden aan Mark Rutte en Sigrid Kaag. ,,Nederland heeft een duidelijke keuze gemaakt voor positief en verbindend leiderschap", aldus De Croo.