Dit liveblog is gesloten
Omtzigt is klaar. Eind van de eerste termijn van de zijde van de Kamer. Morgen om 10.15 uur gaan we verder, dan krijgt demissionair premier Mark Rutte het woord voor de beantwoording van alle vragen.
Ook Van Haga is klaar, door met de laatste spreker van de avond: Pieter Omtzigt. Hij hekelt net als Klaver dat er vandaag gesproken is over de invulling van één miljard euro, terwijl dat slechts een heel klein deel is van de totale begroting.
Omtzigt meent dat de koopkrachtplaatjes niet kloppen, en dat in de praktijk veel mensen erop achteruit gaan. Hij vindt daarbij steun van Klaver (GroenLinks).
Segers (CU) vraagt Van Haga of hij een motie van afkeuring in gaat dienen tegen minister Schouten (Landbouw). Dat klopt, reageert Van Haga.
Segers: ,,Hoe vaak heeft u geprobeerd uw zorgen te uiten aan de minister? Ik had Van Haga tot nu toe nog niet vaak geassocieerd met landbouw. Wel met melken, maar niet van koeien'', verwijt hij Van Haga.
Volgens Van Haga doet dat niet terzake, en verdienen de boeren als ondernemer steun van zijn partij. Segers geeft antwoord op zijn eigen vraag: ,,Nog nooit. Dus het is bizar dat u nu ineens zo'n motie indient.''
Met negentien fracties in de Tweede Kamer is het vechten om aandacht bij de Algemene Politieke Beschouwingen. Nieuwkomers moeten wennen: ,,Als ik mijn hand opsteek, ben ik soms pas nummer acht in de rij.’’ Lees hier meer.
Simons is klaar, snel verder met Wybren van Haga. ,,Een vrij mens is een gelukkig mens'', zegt hij. Maar die vrijheid is afgenomen door de onnodige coronamaatregelen, meent hij. ,,Tijd voor een nieuw kabinet.''
Een miljard euro om het woningtekort op te lossen, is 'volstrekt niet toereikend'. Net als het CDA wil ook Van Haga een minister van Volkshuisvesting aanstellen.
Van der Plas is klaar, nu Sylvana Simons (BIJ1). Volgens haar is er sprake van een 'gelijkwaardigheidscrisis'. Ze meent dat het kabinet 'paraat' staat en handelt wanneer het haar uitkomt, en demissionair is als het niet uitkomt.
Het woord is aan Caroline van der Plas (BBB), die meteen vaststelt dat de fractievoorzitters van onder meer D66 en GroenLinks uit de zaal zijn.
Van der Plas heeft een aantal tips aan het kabinet hoe om te gaan met mensen, zoals 'mensen niet afdoen als wappie, en je eigen mail beantwoorden'. ,,Daarmee heb ik de overheid zojuist een paar miljoen euro aan advieskosten bespaard.''
Ze roept op juist in te zetten op nieuwe technieken om bijvoorbeeld de uitstoot te verlagen, en de veestapel niet te halveren.
Door met Liane den Haan. Ze wil niet met de vinger naar anderen wijzen, en graag meedenken over oplossingen voor problemen op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt. Ze wil graag dat het kabinet ook inzet op ouderen aan het werk krijgen en houden. Kinderopvang zou een oplossing kunnen zijn, meent ze.
Ook moet het kabinet volgens Den Haan de koopkracht van ouderen verbeteren, evenals de huisvesting voor die groep mensen.
Door met Farid Azarkan (Denk). Hij stelt vast dat het nodig is dat iemand voor zichzelf opkomt, 'helaas'. ,,Waarom is de overheid zo ingericht dat mensen die zelf ergens achteraan gaan, dingen gedaan krijgen, en anderen niet?''
,,Het tempo in onze samenleving is moordend'', zegt Azarkan. ,,Onze jongeren bezwijken onder die prestatiedruk.'' Hij wil graag weten hoe het kabinet afscheid neemt van die cultuur.
De woningmarkt is volgens Azarkan 'bedorven'. Ook hekelt hij het feit dat veel slachtoffers van de toeslagenaffaire nog altijd niet gecompenseerd zijn.
,,Rutte zit de vooruitgang in de weg, en het zou goed zijn als hij dat zelf in gaat zien'', besluit hij.
Door met Kees van der Staaij (SGP). Hij roept het kabinet op met 'gezwinde spoed stappen te gaan zetten'. Zoals elk jaar vertelt de SGP-voorman een bijzonder verhaal. Dit keer gaat hij in op het Bijbelverhaal van David en Goliath, waarbij de kleine herder David de grote Goliath tegen alle verwachtingen in wist te verslaan. Dat is volgens hem een inspiratiebron voor iedereen die het moeilijk heeft in de samenleving.
Dassen is klaar, door met Joost Eerdmans (JA21). Hij somt allerlei gebieden op waar het kabinet beter werk zou kunnen verrichten, waarbij hij veelvuldig verwees naar Pim Fortuyn. Zo gaat er te veel geld naar het klimaat. Defensie ontvangt daarentegen te weinig, meent hij.
Eerdmans schuift graag aan bij de onderhandelingstafel voor een nieuw kabinet.
Baudet is klaar, door met Laurens Dassen (Volt). ,,Het moet beter'', begint hij zijn betoog. Ook hij hekelt de toenemende ongelijkheid, en vooral dat het kabinet er in zijn ogen niets tegen doet. Ook de klimaatproblemen moeten beter worden aangepakt, meent hij.
Interruptie van Ploumen (PvdA), die naar eigen zeggen is blijven zitten ondanks 'de walgelijke teksten van Baudet'. Ze neemt 'hard afstand' van een vergelijking tussen de coronacrisis en de holocaust. ,,Uw woorden verdienen niet dat ze door iemand nogmaals uitgesproken worden.''
Baudet herhaalt dat hij niet weet waar de ophef over gaat. ,,Een vergelijking is geen gelijkstelling'', zegt hij. ,,Ik weet niet wat ze bedoelt.''
Ondertussen hebben de fracties van D66 en GroenLinks de zaal verlaten in reactie op het incident net over de tweet van Baudet.
Baudet begint aan zijn betoog. Hij legt uit hoe de coronavaccins precies werken, en waarom ze in zijn ogen niet ingezet moeten worden. Een gevaarlijk vaccin mag niet worden ingezet, tenzij er sprake is van een zeer gevaarlijke epidemie. Dat is niet het geval, bepleit de FvD-leider.
,,Het doel van het coronabeleid is niet de bescherming van de volksgezondheid'', concludeert Baudet. ,,Het dient een volkomen andere agenda, met termen als the great reset en build back better.''
Segers is klaar, nu is het woord aan Thierry Baudet (FvD). Maar nog voordat hij iets kan zeggen, staat Jetten (D66) bij de microfoon. Hij vraagt Baudet excuses te maken voor een tweet over de holocaust, die hij tussen aanhalingstekens had gezet. Daarmee zou hij de moord op zes miljoen joden in de Tweede Wereldoorlog in twijfel trekken.
Baudet: ,,Ik zou niet weten waarom ik daarvoor excuses moet maken.'' Volgens hem ging het om een citaat. Bovendien heeft volgens hem niemand aan zijn kant een vergelijking gemaakt tussen de coronamaatregelen en de holocaust.
Baudet verwijt Jetten juist discriminatie terug naar Nederland te hebben gehaald met 'alle uitsluiting door coronamaatregelen'.
De tweet in kwestie:
Dat was Ouwehand, nu door met Gert-Jan Segers (CU). Hij vraagt Rutte: ,,Hoe gaat het met de voornemens om als overheid bereikbaar te zijn? Is wetgeving al doorgelicht op hardheidsclausules?'' Hij roept op: ,,Laten we in vredesnaam met elkaar oogcontact houden.''
Segers heeft kritiek op de woningmarkt. ,,Inmiddels is een gewoon huis, voor een normaal gezin niet meer te betalen. En dat klopt niet.''
Ouwehand hekelt de opmerking van Hoekstra dat de economie er 'opvallend goed' voorstaat. ,,De economie draait op de uitputting van de aarde.'' Ze vindt dat het kabinet veel te weinig doet om de klimaatdoelstellingen te behalen, en kan de begroting zoals hij nu is niet goedkeuren.
Van der Plas (BBB) benadrukt dat er een kans is dat de klimaatwetenschappers van het IPCC ongelijk hebben. Dat bestrijdt Ouwehand niet, 'maar de consensus is dat het niet goed gaat'. De PvdD-leider geeft Van der Plas mee dat er bij wetenschap altijd een kans is dat het anders zit.
Klaver is klaar, door met Esther Ouwehand (PvdD). Ze benadrukt dat het tijd is voor radicale verandering, om de wereld leefbaar te houden.
Ook Azarkan (Denk) vraagt Klaver naar zijn rol bij de formatie. ,,Wij willen heel graag aan tafel'', zegt Klaver, ,,maar het aanbod om met twee rechtse partijen te onderhandelen - die heel ver van ons afstaan - is afgewezen.''
Volgens Klaver betekent dat nu niks, behalve dat er geen kabinet is en de Kamer zodoende moet ingrijpen om de problemen in Nederland aan te pakken.
Hermans (VVD) heeft een vraag. Ze vraagt Klaver serieuzer na te denken over de invulling van 'dat miljardje', waarmee volgens haar politiek veel mogelijk is.
Klaver: ,,Ik ben zo hard op dat miljard vanwege de wijze waarop de VVD zegt dat ze het hek eromheen weghalen. Wij gaan over de hele begroting, niet over 0.3 procent van de totale begroting.''
Klaver complimenteert diverse Kamerleden met hun harde werk en resultaten. ,,Zij maken het verschil. En ik vind het bizar en niet te beschrijven dat wij nog steeds geen kabinet hebben.'' Als de onderhandelingen bij de formatie vastlopen, regelen we het in de Kamer, stelt Klaver.
Volgens Klaver is er een meerderheid in de Kamer als het gaat om het aanpakken van de woningproblematiek. Hij roept alle partijen dan ook op trouw te blijven aan het eigen partijprogramma.
GroenLinks vraagt morgen ook om loonsverhoging voor het onderwijs, en om verdergaande maatregelen om de klimaatdoelen te halen.
De honger is gestild, we gaan door met het debat. Jesse Klaver (GroenLinks) krijgt het woord. ,,Wat wij hier doen, doet er toe, kan het verschil maken in iemands leven'', zegt hij. Volgens de GroenLinks-voorman heeft de Kamer elke dag de keuze: ,,Halen we het beste in Nederland naar boven, of het allerslechtste?''
Schorsing voor het diner
Ploumen is klaar, Kamervoorzitter Bergkamp schorst het debat tot 20.40 uur voor het diner.
Wilders (PVV) breekt in, maar geeft ook meteen antwoord: ,,Nee, hij schaamt zich niet. Hij schaamt zich namelijk nooit.''
Wilders vraagt Ploumen: ,,Wat gaat u eigenlijk doen?'', verwijzend naar de formatie. ,,Gaat u daaraan meewerken?''
Ploumen: ,,Wat denkt u zelf? Nee, natuurlijk ga ik dat niet doen. Natuurlijk laat ik ons geen gedoogconstructie in rommelen. Er moet echt heel veel veranderen.''
,,Wij willen het anders'', zegt Ploumen, die morgen met vier voorstellen zal komen op het gebied van de woningnood, de koopkracht, de loonkloof in onderwijs en het klimaat. ,,Nederland heeft van dit demissionaire kabinet niks meer te verwachten, dus laten wij als Kamer gewoon ons werk doen.''
Marijnissen is klaar, door met Lillanne Ploumen (PvdA). ,,Heel veel mensen in ons land kunnen niet vooruit omdat ze onzeker zijn over hun bestaan.'' Ze verwijst onder meer naar het Groningse aardbevingsgebied, 'maar die mensen binden de strijd aan, en ze verwachten antwoorden'.
Een kernwoord van Ploumen vandaag is 'samen': om problemen op te lossen en om vooruitgang te boeken. Maar er lijkt volgens Ploumen meer aandacht voor de multinationals te zijn. De ongelijkheid wordt groter, stelt ook de PvdA-leider vast.
Ploumen vraagt Rutte: ,,Schaamt u zich eigenlijk niet dat er nu een demissionair kabinet zit met een begroting die problemen niet oplost? Schaamt u zich niet dat de slachtoffers van de toeslagenaffaire nog altijd niet gecompenseerd zijn?''
En dan de bestuurscultuur, zegt Marijnissen met een kleine glimlach richting Rutte. Daar heeft ze niet veel goeds voor over: ,,Die nieuwe bestuurscultuur lijkt verrekt veel op de oude.''
Ook in het onderwijs moet flink geïnvesteerd worden, zegt Marijnissen. Er moet iets aan de overvolle klassen gedaan worden, maar net zo goed aan het leenstelsel, meent ze. ,,Dat schuldenstelsel moeten we afschaffen en er moet compensatie komen.'' Daarnaast moet er beter loon komen voor docenten, en de loonkloof moet gedicht worden, aldus de SP.
Heerma is klaar, nu is het woord aan Lillian Marijnissen (SP) voor haar betoog.
De vermogensongelijkheid in Nederland is groot, zegt Marijnissen. Ze roept het kabinet, zoals elk jaar, op daar iets aan te doen, zeker nu het beter gaat met de economie. ,,Heel veel mensen merken daar nu helemaal niets van.''
Marijnissen roept het kabinet ook op iets aan de problemen op de woningmarkt te doen. ,,Woningen worden doorverkocht en vervolgens voor veel meer te huur aangeboden.
Segers (CU) kaart het afschaffen van het leenstelsel aan, een voorstel dat een meerderheid van de Kamer heeft. ,,Er is nog één klein gallisch dorp in de Kamer dat nog weerstand biedt'', grapt hij over het CDA
,,De opdracht die wij vanuit het congres hebben gekregen was helder'', reageert Heerma. Tijdens het CDA-congres schaarde een forse meerderheid zich achter afschaffing.
SGP-voorman Kees van der Staaij vraagt Heerma hoe de energietransitie betaalbaar kan blijven voor normale huishoudens.
Heerma denkt dat een deel van de transitie uit algemene middelen betaald moet worden, en niet uit verhoging van de energierekening. Draagvlak is belangrijk en noodzakelijk, benadrukt hij.
Van Haga stelt vast dat een miljard euro niet genoeg zal zijn om alle woningmarktproblemen op te kunnen lossen. Dat denkt Heerma ook niet, maar wel voor een deel. ,,Er kan wel degelijk een impuls komen voor sneller bouwen, en dat kan een hele hoop mensen helpen.''
Heerma gaat door, nu over de woningmarkt. Ook hij wil af van de verhuurdersheffing, wil dat er meer betaalbare woningen worden gemaakt. Ook wil hij een minister van Volkshuisvesting aanstellen.
Klaver (GroenLinks) vraagt Heerma samen op te trekken om iets aan de stijgende energierekeningen te doen. Wachten we daarmee, dan dreigt een grote ramp voor veel huishoudens, meent Klaver.
Heerma sluit zich aan bij dat streven, maar wil zich op dit moment nog niet vastleggen aan concrete voorstellen.
Ook Heerma rijkt de hand naar andere partijen om er 'samen uit te komen', maar alleen als daar voldoende dekking voor is. Er is volgens hem makkelijk overeenstemming over geld uitgeven, maar minder als het aankomt op de dekking daarvan.
Heerma zegt 'niet enthousiast' te zijn over de tegenbegrotingen, maar belooft Klaver er naar te kijken.
Klaver (GroenLinks) breekt in. Hij geeft Heerma een compliment over zijn betoog, maar heeft wel een vraag. ,,Wanneer gaat u met Pvda en GroenLinks om tafel om vorm te geven aan deze visie?''
Volgens Heerma hebben meerdere partijen keuzes gemaakt die hebben geleid tot een impasse. ,,Ook het CDA, en daar sta ik achter.''
Jetten is klaar met zijn inbreng, we gaan door met Pieter Heerma (CDA). Hij begint met een hoopvolle 'We zijn al bij spreker vier'. Kamervoorzitter Bergkamp: ,,Houd moed.''
Heerma: ,,We moeten met elkaar bouwen aan een land waarin we de saamhorigheid in de samenleving herstellen, onze vrijheid bewaren en ons land beter doorgeven aan onze kinderen.''
Klaver (GroenLinks) vraagt Jetten om samen het stikstofprobleem aan te pakken, omdat het kabinet daar niets aan lijkt te doen. De D66'er zegt het kabinet te willen bevragen hierover.
Ondertussen, buiten de zaal.