Morgen verder
‘Morgen krijgt u het laatste woord’, zegt de voorzitter. ‘Iedereen is benieuwd of u dan antwoord op de vragen kunt geven.’
De rechter vertelt dat de zaak dinsdag 29 november verder gaat met het requisitoir, het pleidooi en het laatste woord.
Voor vandaag is het liveblog ten einde.
Geen antwoorden
Wilt u daar op reageren meneer K., vraagt de voorzitter. De verdachte lijkt er niet uit te komen. Hij beweegt met zijn hoofd en fluistert iets naar zijn advocaat. ‘Ik geloof dat meneer wil zeggen dat hij sprakeloos is’, zegt Kalk. ‘Ik weet niet wat meneer wil zeggen’, antwoordt de rechter. ‘Heeft u antwoorden?’
K. schudt zijn hoofd en zegt: ‘Het is absurd en verschrikkelijk. Maar het maakt niet uit wat ik zeg. Ik weet oprecht dat ik dit nooit heb gewild. Ik begrijp hun frustratie. Ik kan mij niet voorstellen hoe het moet zijn om je dierbare op zo’n gruwelijke manier te verliezen. Het spijt mij verschrikkelijk.’
Hoeveel bloed heb jij gehad?
Toen ze bij de bloedbank zat moest ze aan K. denken. ‘Ik mocht na langere tijd weer bloed geven. Bloed geven voor mensen die het heel hard nodig hebben… Hoeveel zakken bloed heb jij gehad?’
Politie bedankt
Vanuit het diepst van haar hart bedankt ze de politie. Ze weet dat het hun werk is, maar ze heeft er geen woorden voor. ‘Vanuit het diepst van hart: dank jullie wel, voor alles!’
Litteken op mijn leven
‘Ik had het nooit overleefd als ik daar in de gang had gestaan. Als ik tijdens het telefoongesprek was teruggelopen. Ik leef elke dag met de lichamelijke en psychische gevolgen van 17 september 2021. Er zit een stempel in mijn hoofd en op mijn hart. Er zit een litteken op mijn leven.’
Zoon slaapt met licht aan
De gevolgen voor hun jonge kinderen zijn groot, schetst ze. Als een jongetje op het schoolplein tegen een schoolgenootje roept ‘ik ga je vermoorden’ is haar zoon helemaal van slag. Hij slaapt alleen nog maar met het licht aan.
Haar dochter schrok toen Mariëlle zei een uurtje naar het werk te gaan. Die angst, dat ze niet aan haar kinderen kan beloven dat ze terugkomt, doet haar ontzettend veel verdriet.
Dankbaar
Als Mariëlle thuiskomt valt haar dochter huilend in haar armen. ‘Dat mijn kinderen dit mee moeten maken. Onze jongste dochter durft niet naar mij toe, ik zie er onherkenbaar uit.’
‘Ik ben dankbaar dat ik leef, maar voel me moe en voel mij vreselijk. Het klinkt vreemd, maar ik ben dankbaar, ontzettend dankbaar dat ik er nog ben, wetend dat zij er niet meer zijn.’
Het antwoord
Later komt de recherche, vertelt Mariëlle. Zij hebben wel het antwoord. ‘Die leeft niet meer, zeggen de agenten.’
‘En Maral? Die ook niet?’
‘Nee, ook zij niet’
‘Zijn ze vermoord?’
Dan word ik warm en koud. Dit is het ergste wat je kunt meemaken. Gruwelijk.’
Hoe gaat het met mijn patiënt?
Als ze wakker wordt in het ziekenhuis staat haar man naast het bed. Ze heeft pijn. Meerdere breuken in het gezicht, dubbele breuk in haar arm etc. Maar ze was vooral blij dat ze nog leefde. ‘Hoe gaat het met mijn patiënt?’ vraagt ze aan haar man. Hoe gaat het met Zonund Kardanakyan?
Nooit de verbinding verbreken
Tot er iemand hard op de deur bonste. Dit is niet goed, dacht Mariëlle. Ik moet hulp roepen. Ze loopt naar het balkon en hoort vreselijke geluiden. ‘Ik was vreselijk bang. Nooit de verbinding verbreken, dacht ik nog’
Klim ik nu over de balkonrand? Denkt ze. Ja, blijkbaar doe ik dat in doodsangst. Het is een wonder dat ik hier nog sta, zegt ze nogmaals.
Een dag als alle andere
Haar dag begon als alle andere, beschrijft ze. Haar man ging naar het werk, de kinderen naar school. Nog even daar brigadieren en dan aan het werk. Ze ging naar Zonund Kardanakyan zoals zo vaak.
In de deuropening van het appartement heette mevrouw Kardanakyan haar met een glimlach welkom. Ze had weer lekkere loempiaatjes gemaakt. Maral Dermovsesian was er ook, zoals vaker, zij kenden elkaar goed. ‘Maral werkte ook in de zorg en ik hielp haar wel eens bij haar opleiding.’
God heeft mij gered
Het woord is nu aan Mariëlle, de Rijssense verpleegster die bij Zonund Kardanakyan in haar flat was. Zij ontsnapte en hing aan het balkon. ‘Als het aan K. had gelezen had ik hier niet gestaan en was mijn man weduwe geweest. God heeft mij gered.’
Glimlach als mooiste bloemen
De jongen wil de glimlach van zijn moeder weer zien, die zo mooi was als de mooiste bloemen op aarde. Hij heeft een boodschap voor iedereen: ‘Kijk om je heen en wees lief voor de mensen van wie je houdt.’
Lafaard
Nu richt hij zich tot K.: ‘Ik wil dat je mij aankijkt. Hoe kun jij plezier beleven aan het vermoorden van mijn moeder? Ik wil dat jij de ergste straf krijgt die er is. Hoe kun je vechten met mijn moeder? Lafaard. Daarna heb je mijn moeder en tante doodgestoken.’
‘Je bent een lafaard, dat blijkt uit alles. Je bent bewust naar het huis van tante gegaan. Je zocht op hoe je mensen moest vermoorden, je zocht op hoe je sloten moest openmaken. Ik zal je nooit vergeven en hoop dat je een ergere straf krijgt dan je mijn moeder en tante hebt aangedaan.’
Sterkste moeder
‘De pijn en angst die mijn moeder moet hebben gehad, houdt mij nachten wakker.’ Zij had geen schijn van kans om de aanval te overleven, zegt hij. ‘Zij leefde nog nadat ze 17 keer was gestoken. Het is de sterkste moeder en ik ben trots dat ik haar zoon ben. De vrouw die haar tante wilde beschermen. Maar in plaats van dat ik in haar armen lig, ben ik hier met jouw Kenzo.’
Hand voor gezicht
Kenzo K. luistert naar de 16-jarige jongen met een hand voor zijn gezicht. De jongen vertelt rustig zijn verhaal, over wat hij de zwartste dag van zijn leven noemt.
Zijn vaders blik
Op school kreeg hij de berichten over Almelo mee, maar dacht er niet over na. Tot zijn vader belde. De jongen was alleen thuis. Dit is foute boel, dacht hij. Hij hoorde dat zijn tante was overleden en bedacht dat zijn moeder daar ook geweest moest zijn. Toen zijn vader thuiskwam zei diens blik genoeg.
Hun laatste gesprek
De jongen vertelt over hun laatste gesprek, zij ging weg, hij moest nog naar school. Het laatste wat ze tegen hem zei was: ‘Vergeet niet de deur goed op slot te doen en vergeet niet vitamine D te nemen’. Maral Dermovsesian zei ‘doei’ en trok de deur achter zich dicht.
Ik had haar nog lang nodig
‘Mijn moeder is vermoord toen ik 15 jaar oud was. In de bloei van mijn leven. Ik had haar nog heel lang nodig.’
‘Ik kan niet slaap lekker meer zeggen. Ik kan niet meer over problemen met haar praten. Ik mis haar liefde en gezelligheid.’
Zoon (16) leerde van zijn moeder het positieve te zien
‘Ik heb mijn moeder al meer dan een jaar niet gezien’, begint de 16-jarige zoon van Maral Dermovsesian zijn verhaal. Het was een lieve, creatieve vrouw. Ze deed alles, zolang anderen maar plezier hebben.
Hij werd geleerd altijd het positieve te zien. ‘Maar dat kan ik helaas niet meer’, zegt hij. De jongen is zijn moeder dankbaar voor alles wat ze hem geleerd heeft.
K. misleidde onderzoekers
De man eist antwoorden van K. Wat is er gebeurd in het appartement van mijn tante, waarom moesten zij dood? Waarom vond de politie geen bloedsporen in jouw appartement?
Ook vindt hij het vreemd dat K. zich dingen kan herinneren van zijn eerdere zelfmoordpoging, ook onder invloed van drugs. Maar van de dood van zijn tantes zegt K. niets te weten.
K. heeft volgens hem zelfs de onderzoekers van het PBC weten te misleiden. Tot zijn verbazing geloofden zij K., maar hij niet. ‘Kenzo, wij kijken dwars door jou heen. Dat zwarte gat zit niet in jouw geheugen, maar in jouw hart.’
Voorlezen uit dossier
De neef leest verschillende stukken uit het dossier voor, deze zijn ook op de eerste zittingsdag besproken met K. Over de appjes, de wapens, de vechtsporten, de verklaringen van K.’s vrienden en het drugsgebruik. ‘Mijn onschuldige tantes hadden geen schijn van kans tegen jou.’
Kenzo K. kijkt niet
Kenzo K. zit met zijn hoofd naar beneden en kijkt naar het tafelblad terwijl hij de woorden van de neef aanhoort.
Tijdens het verhaal van de dochter van Maral Dermovsesian bleef K. de vrouw - op haar eigen verzoek - wel aankijken. Ogenschijnlijk onbewogen, maar mensen die dichtbij hem zate, zagen hem soms trillen en een traan over zijn wangen gaan. Een zakdoekje hoefde hij niet.
Heel pijnlijk
De zitting gaat verder met de neef die zijn tekst moest aanpassen. Hij vindt het heel pijnlijk omdat hij vijf maanden gewerkt had aan zijn woorden.
‘Mijn tantes hebben we niet op een natuurlijke manier verloren. Kenzo, we zullen je nooit vergeven voor wat je hebt gedaan, voor deze gruwelijke daad. Het is overduidelijk dat je je hebt voorbereid.’
Mijn hart huilt
Ze beschrijft emotioneel wat de gevolgen zijn voor haar. ‘Ik herken mijzelf niet meer terug. Je hebt zoveel schade gebracht. Zoveel. Zoveel.’ vertelt ze met uithalen. ‘Mijn hart huilt, de glans is weg. Waarom heeft dit moeten gebeuren, waarom?’
‘Mamma, niemand weet hoe jij de laatste minuten van je leven voelde. Jij vrolijke, liefdevolle vrouw. Met zoveel angst, stress en pijn. Veroorzaakt door een groot mes van een man, die een professionele vechtsporter is. Op zoek naar onschuldig bloed. Kenzo, mijn moeder was helaas een van jouw slachtoffers.’
Kenzo zit stil en kijkt haar aan. Zij blijft hem aankijken terwijl ze met advocaat Van Egmond terugloopt naar haar plek in de zaal, waar ze wordt getroost door familieleden.
De rechtbank besluit tot een kwartiertje pauze, om op adem te komen.
Rol van moeder overgenomen
Ze vertelt hoe haar 15-jarige broertje de gebroken stukken van zijn hart bij elkaar moet vegen. Meer dan ooit voelt hoe ze de rol van moeder nu in het gezin moet opnemen. Ze doet het met liefde, zegt ze, maar het is zo confronterend als ze beseft dat haar moeder dit allemaal deed.
Nooit oma worden
‘Jij had allang hulp moeten zoeken, Kenzo. Kijk wat de uitkomst nu is.’ De vrouw wijst door de zaal. Naar de tribune, naar haar familie, de rechters. ‘Kenzo, jij komt straks voor een rechtvaardige god te staan. Of je dit nu accepteert of niet.’
‘Door jou zal ze nooit meemaken hoe ik straks als leerkracht afstudeer, zal ze nooit dansen op mijn bruiloft, zal ze nooit oma worden.’
Ben je nu gerustgesteld?
‘Mijn vreugde werd gestolen en vernietigd door jou Kenzo…Vanaf deze dag stond ons hele leven op zijn kop. Niet alleen is mijn moeder vermoord, maar ik heb ook de moeilijkste les uit mijn leven geleerd. God is mijn kracht.’
‘Dit had nooit moeten gebeuren. Nooit. Hoe kun jezelf een mensen noemen, wetende dat je twee mensen hebt vermoordt. Ze heeft gevochten voor haar leven. In haar laatste moment was ze bang, voor jou. Ben je nu gerustgesteld? Was de kwade geest gekalmeerd na het vermoorden van mijn lieve moeder en tante?’
‘Niet alleen heb je hun leven verwoest, maar ook die van jezelf. Dat is wat de duivel wil.’
Ellende en verdriet
‘Ik leefde in ongeloof. Tot de dag van vandaag bel ik mamma nog, in de hoop dat ze zal opnemen’, zegt de vrouw verdrietig. ‘Maar dan besef ik dat ze nooit meer terugkomt.’
‘Mijn hele familie had pijn en ik moest ze een voor een onder ogen zien. Dat was een klap. Weer een realiteit dat mijn moeder mij ontnomen was. Alles was ellende, verdriet, pijn en nog eens pijn. Het was verschrikkelijk.’
Leeft mamma of niet?
Ze las het nieuws over de kruisboogschutter en herkende het balkon van haar tante. Haar vader zei dat hij op weg was naar Almelo omdat haar tante was aangevallen. De vrouw maakte zich ernstig zorgen over haar moeder. Ondanks alle berichten was ze er van overtuigd dat het haar moeder was die de aanval had overleefd.
‘Leeft mamma of niet?’ was het enige wat ze haar vader vroeg toen ze elkaar eindelijk zagen. Hij keek haar niet aan. Dat bevestigde waar ze bang voor was. Ze viel flauw.
Bezeten door demonen
Na een diepe zucht gaat de vrouw verder. Haar kinderen waren het licht in het leven van Maral Dermovsesian, vertelt ze. Elke avond kregen ze een welterusten-appje. Maar ze wist niet dat donderdag 16 september de laatste keer was.
‘Ik weet niet zo goed hoe ik vrijdag 17 september 2021 moet beschrijven. Moet ik het de duistere vrijdag noemen? Onze onschuldige moeder en tante werden vermoord op een beestachtige manier. Ik weet zeker dat diegene bezeten was door demonen.’
Gevlucht voor oorlog
De vrouw vertelt hoe haar moeder was, geboren in Irak, creatief, muzikaal en erg begaan met anderen. De pasgetrouwde vrouw vluchtte met haar man voor de oorlog naar Nederland.
‘Mijn moeder is niet alleen mijn moeder geweest, maar ook mijn allerbeste vriendin’, vertelt ze. Ze voedde haar kinderen in liefde op. ‘Wat er ook gebeurt, we moesten altijd blijven lachen.’
Misselijk
De dochter van Maral Dermovsesian neemt het woord en vraagt aan Kenzo K. om haar aan te kijken. K. draait zijn stoel naar haar toe. De vrouw kijkt hem aan terwijl ze haar verhaal vertelt.
‘Het feit dat ik heb moeten oefenen om jou bij naam te noemen, zegt vast veel Kenzo. Ik word er misselijk van. Ik betwijfel of je doorhebt wat ik je zo ga vertellen. Wat voor een geweldige vrouw mijn moeder was.’
Wijzende vinger
‘Jij wist dondersgoed wat je deed. Na 26 messteken zat er geen druppel bloed op jou’, zegt de vrouw.
‘May god have mercy on you, because of what I want’, besluit de dochter met een wijzende vinger naar K.
Wie heeft wat gezien
Mamma was een liefdevolle en behulpzame oma die klaar stond voor iedereen. Ze gaf ons alles zonder iets terug te vragen.
Maral, dappere Maral. Waar muziek was, was Maral. Je hebt niet alleen hun vermoord, maar de hele familie. Ik vraag me af, wie heeft wie afgeslacht zien worden. Was het mamma of was het Maral?
Geen lievelingsspullen in de kist
‘Je denkt dat je god bent, zei je. Maar je vergist je. Jij bent gewoon de duivel. Waar we jaren geleden voor gevlucht zijn heeft ons achtervolgd naar hier.’ zegt de dochter van Zonund Kardanakyan.
‘Door jouw gruwelijke misdaad heb ik niet eens haar lievelingsspullen bij haar in de kist kunnen doen omdat de recherche nog bezig was met onderzoek’, zegt ze snikkend.
Wegrotten
De zoon van Zonund Kardanakyan wil voorkomen dat Kenzo K. nog meer mensen pijn zal doen in de toekomst. Hij mag van hem wegrotten in de gevangenis. Dat hij twee mensen van het leven heeft beroofd bezorgde K. een kick.
K. mag misschien de rechtbank en de psychiaters willen misleiden, maar dat zal K. nooit lukken bij hem, zegt de man. ‘Ik ga jou nooit vergeten’.
Zelfs datum uitgekozen
‘Jouw plan is gelukt Kenzo’, zegt de man die naast advocaat Diekstra is gaan zitten. ‘Je hebt de hele familie vermoordt.’
Hij hekelt de proceshouding van K. en beticht hem van toneelspel. ‘Het wordt tijd om te vertellen wat je gedaan hebt, je hebt twee moeders vermoordt. Met 17 en 9 messteken. Maral 17 keer en mijn moeder 9 keer. Zelfs de datum heb je uitgekozen, 17 september.’
‘Je bent een wolf. Dat mag ik wel zeggen toch? Je bent een wolf in schaapskleren.’
Verdachte
‘Ik wil benadrukken, meneer K. zit hier als verdachte’, spreekt de voorzitter uit naar de nabestaanden. ‘U kunt zijn gedrag benoemen, maar niet de persoon. Bijvoorbeeld u heeft zich monsterachtig gedragen, maar niet u bent een monster, u bent een moordenaar.’
Dan moet de neef alsnog veel veranderen, zegt Diekstra. Er word gekozen voor een praktische oplossing. Een andere nabestaande komt naar voren om zijn verhaal te doen, de neef kan zijn tekst wijzigen.
Slachtofferadvocaten fel tegen wijzigingen
‘We komen er niet uit’, zegt advocaat Diekstra. Het steekt hem dat er bij andere grote zaken niet is ingegrepen en hier wel, zegt hij. Er staat monster, beest en moordenaar in de teksten van zijn cliënten en die komen er nu niet uit.
Mocht de rechtbank niet doen wat hij verzoekt dan vraagt hij om hier een akte van op te maken, dat hij kan gebruiken in hoger beroep. Zijn cliënten mogen niet beperkt worden in hun spreekrecht.
Advocaat Van Egmond is het eens met haar collega. Ze zegt dat haar cliënten van meet af aan kort worden gehouden. In de strafzaak van Nicky Verstappen mochten de mensen de verdachte in zijn ogen noemen.
Volgens haar hebben haar cliënten zich ingehouden. Zij weten niet hoe ze Kenzo K. dan moeten noemen. Van Egmond komt het vaak voor dat nabestaanden de verdachten moordenaar, monster en beest noemen. Dat moet hier ook kunnen zegt zijn.
Moeten we nog rekening houden met andere woorden, vraagt de voorzitter. ‘Beest, duivel, monster’ somt Diekstra uit zijn hoofd op. Maar geen scheldwoorden als klootzak, verzekeren beide slachtofferadvocaten de rechtbank. Die trekt zich nu terug.
Teksten aangepast
Met een paar ferme tikken ordent de neef zijn stapel papier. Hij is net met een pen van zijn slachtofferadvocaat Diekstra door zijn relaas gegaan om het te kuisen. Samen nemen ze het verhaal door. Achter hun bekijken de andere sprekers hun eigen teksten. Tiktik, het stapeltje a4-tjes legt hij recht voor zich. Klaar om door te gaan.
Verbale aanval gestopt
De volgende spreker is de neef van de slachtoffers. Hij kiest meteen verbaal de aanval. ‘Mijn tantes zijn vermoord door een monster dat een kick krijgt van het doden van mensen. Kenzo, hoe jij als een losgeslagen beest…’
Dan onderbreekt de voorzitter hem. ‘Hoe lastig het ook voor u is, meneer zit hier als verdachte.’
De man heeft vijf minuten nodig om zijn tekst aan te passen, zegt hij. ‘Dit geldt ook voor andere sprekers’, waarschuwt de voorzitter. ‘Als het nodig is kunt u uw tekst veranderen.’
De zitting is geschorst.
Hervat
De zitting is hervat. Omdat de mensen op de publieke tribune niet goed kunnen zien welke nabestaande aan het woord is, verwisselt de volgende spreker van plek. Hij zit nu vooraan tegenover de rechtbank.
Veel eerder ingrijpen
Volgens de man kun je bijna zeggen dat het ziekenhuis de moordenaar probeerde te beschermen door een zak urine weg te gooien. De politie had veel eerder moeten ingrijpen op die 17e september. Als je dat niet kunt ben je het niet waard om politieman te zijn, zegt de man.
Er volgt een korte pauze van 15 minuten.
Foto’s slachtoffer
De publieke tribune van de grote zittingszaal in Almelo zit helemaal vol. Een groot aantal mensen heeft zwarte t-shirts aan met daarop foto’s van de slachtoffers. Naast de microfoon waar de nabestaanden hun verhaal doen staan de foto’s van Zonund Kardanakyan en Maral Dermovsesian.
Killing machine
Volgens de man is K. een racist, nadat hij een aantal racistische app-berichten van Kenzo K. heeft voorgelezen.
K. is een intelligente en getrainde ‘killing machine’, zegt hij. ‘Een paar weken ervoor ben je mijn tante geweest. Met een smoesje. Maar dit was om jouw moord te plannen en de ontsnappingsroute te verkennen.’
K. moet volgens hem stoppen met liegen, over de psychose, over het geheugenverlies. ‘Jij bent keihard aan het liegen. Je hebt je volgegooid met lsd en wist hoe gevaarlijk het was. Je hebt hier naar toe gewerkt. Je wist wat je ging doen en hoe je het ging doen. Jij bent een moordenaar.’
Bloedsporen gewist
De broer van Maral gelooft niet veel van het geheugenverlies van Kenzo K. De man vertelt dat K. nog wél goed wist hoeveel de wapens hebben gekost, leest hij voor uit zijn slachtofferverklaring.
Ook heeft K. volgens hem wel overwogen gehandeld: ‘Jij hebt de bloedsporen van mijn zus en tante weten uit te wissen. De politie had niets gevonden in jouw badkamer.’
Jij besloot over leven en dood
‘Waarom is mijn zus niet meer bij ons? Waarom is mijn tante er niet meer?’ vraagt meneer Dermovsesian zich af in de Almelose rechtbank. Hij kan niet bevatten dat zijn zus en tante zijn doodgestoken door de bovenbuurman. ‘Wij moeten zonder Maral verder. Waarom moet mijn vader zijn eigen kind begraven? Kenzo, je hebt op die dag besloten over leven en dood van andere mensen. Hoelang was jij met die plannen bezig Kenzo?’
K. liet zijn monster los
K. heeft dit bloedbad veroorzaakt gepleegd onder invloed van lsd. Dit was zijn eigen keuze, K. was volledig toerekeningsvatbaar, aldus Diekstra.
‘Dit is met stip het enige scenario dat in aanmerking komt.’ De advocaat zegt dat K. een plan had om mensen te vermoorden. Een racistisch motief is volgens Diekstra niet uit te sluiten.
Door drugs te gebruiken heeft K. er voor gekozen om zijn monster los te laten en pleegde deze gruweldaden. Hij wist volgens de advocaat dat hij gewelddadig werd als hij drugs gebruikte. Hij koos er zelf voor en dus is hij volledig toerekeningsvatbaar, zegt Diekstra.
Diekstra wil namens zijn cliënten dat de rechtbank een zeer lange gevangenisstraf oplegt.
PBC-rapport klopt niet
Volgens Diekstra is er genoeg bewijs dat K. de twee vrouwen heeft doodgestoken. Als advocaat van de slachtoffers geeft hij zijn visie op het strafdossier. Het is volgens hem een meervoudige moord.
Het advies van het Pieter Baan Centrum om K. ontoerekeningsvatbaar te verklaren - vanwege zijn psychose - vindt Diekstra ‘heel bijzonder’. Hij somt vervolgens op waarom volgens hem dat rapport niet klopt.
Frustraties bij nabestaanden
Diekstra vertelt over de frustaties aan zijn kant en die van de nabestaanden. Hij vertelt over de rechten van de slachtoffers en de bejegening. Dat moet goed gebeuren om slachtoffers niet opnieuw slachtoffer te laten worden.
Volgens Diekstra kwam de verdediging op de eerste voorbereidende zitting aan het woord en mocht de andere slachtofferadvocaat Van Egmond hier niet op reageren. Een bron van frustratie, aldus Diekstra.
Ook moesten de nabestaanden ‘leuren en sleuren’ om stukken te krijgen van het OM. Volgens Diekstra kwam het procesdossier veel te laat. Zij mochten ook het PBC-rapport over Kenzo K. niet zelf krijgen, maar wel inzien en bespreken met hun advocaat.
Hij vertelt dit nu omdat zijn cliënten hopen dat dit in andere zaken voortaan wel goed gaat.
Waarom moesten zij dood?
Nu komt slachtofferadvocaat Sébas Diekstra aan het woord. Hij gaat eerst in op een aantal punten zodat zijn cliënten dat niet hoeven te doen, zegt hij. ‘Waarom moesten zij dood?’ is de grote vraag die leeft bij de nabestaanden.
Bloedsporen
Pas recent prikte Mariëlle weer haar eerst infuus, vertelt advocaat Jager. Bij een cliënt in een portiekflat, zoals aan de Steynstraat in Almelo. In de flat zag ze bloedsporen, zegt ze. ‘Meteen zocht ze naar een vluchtweg, naar het balkon. Dit duidt op PTSS.’
Kenzo K. heeft tegenover Mariëlle onrechtmatig gehandeld en dat moet vergoed worden, zegt Jager. De advocaat neemt haar hoed diep, heel diep af voor Mariëlle als ze ziet hoe sterk de vrouw zich deze periode heeft opgesteld, met alles wat haar is overkomen.
Shockschade
De advocate vraagt om de schadevergoeding omdat Mariëlle niet kon werken, door het fysieke en psychische trauma. Ze was ook getuige van de aanval op de twee vrouwen, zegt Jager. Door de uitgestane doodsangst en de angstschreeuwen van de twee gedode slachtoffers heeft haar cliënt shockschade opgelopen.
Op wilskracht vooruit
Er leek geen einde te komen aan de fysieke en psychische gevolgen van de aanval door K. schetst advocaat Jager. Maar ze gaat vooruit, op wilskracht, zegt ze. De verpleegster probeert terug te komen in wat zij het mooiste werk van de wereld noemt. Of dat lukt is nog steeds niet duidelijk.
Toch een schadevergoeding
Het is door het drugsgebruik dat Mariëlle toch een schadevergoeding eist. Als verpleegster in hart en nieren had ze dat niet gedaan als het puur aan zijn psychische aandoening had gelegen en er alles aan had gedaan om hulp te zoeken. Maar hij wist welke risico’s de drugs vormden en die bewust aanvaard.
De gevraagde schadevergoeding gaat niet om het geld, maar om het herstel van recht en genoegdoening. Van de dader wordt een vorm van tegemoetkoming aan het slachtoffer gevraagd. Dit moet in verhouding staan tot de ernst van het feit.
Ver weg van drugs moeten blijven.
Volgens Jager had K. als psychiatrisch patiënt ver weg moeten blijven van drugs. LSD noemde hij een ‘godsmiddel’, vertelt ze. Ook had hij een wapenarsenaal.
De deskundigen van het Pieter Baan Centrum vertelden vorige week dat K. maandenlang in een psychose verkeerde en niet goed kon nadenken over zijn drugsgebruik.
Erger voorkomen
Jager vermoedt dat Kenzo K. nog lang niet klaar was geweest, als haar cliënt niet de politie had gebeld. Zijn manifest heette immers ‘The end of days’. Mariëlle heeft voorkomen dat het drama mogelijk nog groter was geweest, zegt de advocate.
Ware doodsangst
Niets is meer hetzelfde in het leven van Mariëlle, vertelt advocaat Jager. Maar wel met een stempel op haar leven. Dat ze nog leeft is niet dankzij K. maar dankzij zichzelf, dat ze koelbloedig is gebleven.
Dat ze de telefoon pakte en vijf minuten lang in ware doodsangst aan het balkon hing en de exacte locatie doorgaf aan de centralist van de politie. ‘Kom alsjeblieft snel’ smeekt ze hen.
Spreekrecht
Deze maandag staat in het teken van het spreekrecht van de nabestaanden en het slachtoffer uit Rijssen, de verpleegster die aan de aanval in de flatwoning wist te ontsnappen door zich van het balkon te laten vallen.
Als eerste komt advocaat Jager aan het woord over de schadevergoeding voor de Rijssense. Daarna is het woord aan advocaat Diekstra en de familieleden van Zonund Kardanakyan (70) en Maral Dermovsesian (52).
K. in de zaal
Advocaten Kalk en Weusthof hebben namens de verdediging plaats genomen, hun cliënt Kenzo K. is zojuist door de parketpolitie de zaal in gebracht. Het wachten is op de rechtbank.
Op punt van beginnen
De derde zittingsdag in het strafproces van Kenzo K. staat op het punt van beginnen. Gerechtsbodes zorgen dat alle nabestaanden, slachtoffer en belangstellenden een plek krijgen in de grote zittingszaal en de videozaal. Ook is er vandaag weer een perszaal.
Einde dag twee
‘We zijn aan het einde gekomen van de tweede dag,’ zegt de voorzitter. ‘We gaan maandag 28 november weer verder om 09.30 uur. Tot volgende week’
Dan start de zitting met de schadevergoeding van de verpleegster uit Rijssen die de aanval overleefde en haar spreekrecht. Daarna zullen ook familieleden van de overleden Zonund Kardanakyan (70) en Maral Dermovsesian (52) hun verhaal doen.
Hiermee is ook dit liveblog vandaag ten einde.
Affectieschade
Negen familieleden van de overleden slachtoffers vragen verschillende schadevergoedingen. Affectieschade omdat zij hun dochter, moeder of zus zijn verloren zijn en kosten die zij maakten voor de begrafenis. Twee politieagenten vragen om smartengeld door het geweld wat hen is aangedaan.
Even volhouden
‘U zult het nog even vol moeten houden meneer K.’, begint de voorzitter. Advocaten Van Egmond en Diekstra mogen hun vorderingen bespreken. De schadevergoeding door advocaat Jager en het spreekrecht van haar client en alle nabestaanden wordt verplaatst naar volgende week maandag 28 november.
Schadevergoeding en spreekrecht opknippen?
Ook slachtofferadvocaten Van Egmond en Diekstra vinden het belangrijk dat K. fris is als zij aan de beurt komen. Desnoods knipt de rechtbank het technische deel over de schadevergoeding los van het spreekrecht. Advocaat Jager is tegen opknippen.
Alvast vooruitkijkend naar volgende week, schatten de officier van justitie en de advocaat elk in ongeveer twee uur nodig te hebben voor hun requisitoir en pleidooi.
De rechtbank trekt zich terug om na te denken over de planning. Mogelijk eindigt straks al deze zittingsdag.
De rest van de dag is een vraagteken
Hoe lang hebben we vandaag nog nodig, vraagt de voorzitter. Zij schat in dat er voor het bespreken van de schadevergoedingen een kwartiertje nodig zal zijn. Dan kunnen daarna de nabestaanden aan het woord komen.
De slachtofferadvocaten schatten gezamenlijk in dat het anderhalf à twee uur gaat duren.
De verdachte zegt dat hij nu al moeite mee heeft om op te letten. De energie is op. Hij gaat liever volgende week verder. Zijn advocaat vindt het belangrijk dat zijn cliënt alles goed meekrijgt.
De officier zegt het ‘zeer vervelend’ te vinden, omdat de nabestaanden zich hebben voorbereid op deze dag. ‘En dan druk ik mij nog voorzichtig uit’
Half uur pauze, daarna benadeelde partijen
De voorzitter hoopt dat na het bespreken van de schadevergoedingen er nog tijd is voor het spreekrecht van de nabestaanden en slachtoffer. Nu pauze tot 14.45 uur.
Ontoerekeningsvatbaar
Advocaat Kalk wil nog een vraag stellen over het geheugen van K. Maakt het voor de toerekeningsvatbaarheid nog uit of hij zich iets kan herinneren of niet?
- Voor ons niet. We zien dat er vraagtekens bij het geheugenverlies zijn, maar vanuit de psychiatrie maakt dat niet uit. Meneer is ontoerekeningsvatbaar.
‘Daar heb ik moeite mee’
De officier van justitie heeft moeite met de conclusie dat K. geen keuzevrijheid had om drugs te gebruiken of niet. Toch is het wel waarschijnlijker dat hij beperkt tot geen ruimte had om hier een goed keuze te maken, zeggen de onderzoekers. En als hij wel die ruimte al had, dan bekeek hij het door de bril van zijn psychotische toestand.
Wat was eerst, drugs of psychose
De officier wil erg graag weten, op het moment dat K. drugs slikt, was hij toen psychotisch of wist hij wat hij deed? ‘Een kip-ei-verhaal’. Daar kunnen de PBC-onderzoekers lastig antwoord op geven.
Wat ik probeer te begrijpen is dat onvoorziene bijeffect die drugs hebben op zijn psychose, zegt de officier tegen de deskundige.
Zij overzien vaak de gevolgen niet van hun drugsgebruik, zeggen de onderzoekers. Maar het blijft een grijs gebied.
Iedereen reageert anders op een psychose
Hoe iemand reageert op een psychose is voor iedereen anders, zegt de PBC-onderzoeker. Zoals de een boos wordt bij tegenslag op het werk, gaat een ander huilen. Dat is bij psychoses ook het geval. Het hangt erg af van de waanbeelden die ontstaan.
Had geen keuze op 17 september
K. kon op een gegeven moment geen weloverwogen keuzes meer maken, vertelt een van de psychiaters. Op 17 september 2021, toen hij de twee vrouw vermoord zou hebben, had hij door zijn psychose geen keuzevrijheid meer in zijn handelen.
Wat is hier gemist?
Na de zelfmoordpoging en de aanhouding in augustus, vraag ik mij af, welke momenten zijn hier gemist, zegt de rechter.
De PBC-onderzoekers zijn duidelijk: Er is geen goed natrajectgeweest na de zelfmoordpoging, dat is jammer. Ook is er niet goed gekeken nadat hij werd gearresteerd voor het stelen van de kattensnoepjes.
Langdurige psychose
Volgens de onderzoekers was er sprake van een langdurige psychose. Die duurde maanden, misschien wel een jaar. Dan is er geen sprake van vrije keuze als het gaat om drugsgebruik.
De deskundige vertelt dat je niet van het ene op het andere moment in een psychose zit. K.’s vrienden zagen een verandering in 2020. Die keuze van drugsgebruik is ingewikkeld, maar er waren toen wel psychotische symptomen.
De kern
K. legt uit wat tbs met dwangverpleging betekent. ‘Dat zegt u heel goed’, merkt de rechter op. ‘Als dat nodig is, dan…’
- ‘Dan werk ik daar aan mee’, zegt K. ‘Dat dit nooit weer gebeurt.’ en zucht diep. K. snottert en krijgt een hand op de schouder van zijn advocaat.
‘Hier komen we bij de kern’, zegt de rechter. ‘Wie is meneer K., wat is er gebeurt en hoe voorkomen we dat het nog eens gebeurt’
Na een slok water en een diepe zucht veegt K. de tranen uit zijn ogen.
Bergafwaarts
In die periode ging het bergafwaarts. Niemand kon tot u doordringen, ook uw vrienden niet, zegt de rechter. K.: ‘Ik weet dat ik mij steeds meer afsloot, dit is allemaal vaag’.
Er zijn meer mensen met een burn-out, maar dat loopt niet zo af. Hoe voorkomen we nou dat zoiets nog een keer in uw leven gebeurt? Daarom is het zo belangrijk om te kijken naar wat de deskundigen adviseren. Weet u dat?
- tbs met dwang
Burn-out is knik in zijn leven
Het keerpunt, de knik in zijn leven, was de burn-out constateren K. en de rechter gezamenlijk. ‘Ik stond in de kantine van het werk en klapte in elkaar. Ik zat er helemaal doorheen. Als je dat nooit hebt ervaren is het niet te beschrijven. Het is een hel.’
Op het werk kreeg hij geen steun. Zijn regiomanager wist er van maar ontkende dat bij een hogere leidinggevende, vertelt K. ‘Ik werd zwaar genaaid’
Toen werden de oorzaken van de burn-out voor K. duidelijk: ‘Een groot verantwoordelijkheidsgevoel naar anderen, altijd ja - nooit nee - zeggen. Dat was een patroon wat er jarenlang is ingesleten.’
Beangstigend
Omdat het niet duidelijk is hoeveel en hoevaak K. drugs gebruikte, kon het PBC geen stoornis (drugsverslaving) rond middelen vaststellen.
‘Dat ik nu hier zo met u kan praten, daar verbaas ik mij nog steeds over.’ Hij besefte bij een eerdere zitting vanuit de PI wel dat hij destijds niet normaal kon communiceren. ‘Ontzettend beangstigend.’
Druk en drugs
Vanaf de burn-out tot 17 september 2021 bouwde de druk bij K. op. De spanningen op zijn werk, de turbulente relatie. ‘Er is zoveel gebeurd dat u op zoek bent gegaan naar hoe u het leven iets prettiger kon maken. Toen bent u op zoek gegaan naar LSD.’ zegt de rechter. Dat gaf K. het gevoel dat de problemen verdwenen.
Volgens het PBC verergerde het drugsgebruik de psychotische klachten. K. weet dat niet, ‘zij zijn de experts, zij zullen het wel weten.’
Geen medicatie
Op eigen verzoek is in het PBC de medicatie afgebouwd. De symptomen namen aan het einde van het PBC weer toe. K. zei dat hij in een veilige setting wilde weten hoe hij zonder de medicijnen zou functioneren. Hij ervoer veel druk in het PBC.
Ook nu krijgt hij geen medicatie tegen psychose. Hij vertrouwt erop dat zijn begeleiders hem die medicatie geven als hij ontregelt. Die zal hij dan nemen.
Nu krijgt hij kalmeringsmiddelen en medicatie tegen angst en depressie. Hij is ‘boven suïcidaal’ geweest door de hele situatie.
Bizarre wanen
De rechter neemt de conclusies van het PBC met K. door. De deskundigen vallen met de deur in huis, begint de rechter. K. heeft een psychotische stoornis. De laatste maanden was er sprake van een psychose, misschien wel eerder.
Ook tijdens het onderzoek in het Pieter Baan Centrum was die psychose er nog. Die stoornis is niet specifieker geworden, omdat de oorzaken nog niet duidelijk waren. Dat er een ontregeling is, is volgens de deskundigen duidelijk. K. had een zeer verwarde gedachtegang met bizarre wanen, zeggen zij.
Misschien schizofreen
In de afgelopen jaren zijn er dingen gebeurd waardoor K. is geworden wie hij is. Kunt u in uw eigen woorden zeggen wat daar in staat over u, vraagt de rechter. Is er niets aan hand?
Nee, niet dat er niets aan de hand is. Hij weet niet of hij verrast moet zijn over de uitkomsten. Dat er sprake geweest moet zijn van een psychose vind hij moeilijk. Ook dat er misschien sprake is van schizofrenie. ‘Dat is niet niks, ik ben het nog aan het verwerken. Ik doe mijn best om er mee om te gaan’
Persoonlijke omstandigheden
K. zit 431 dagen in voorlopige hechtenis, verder heeft hij een schoon strafblad, vertelt de voorzitter.
Er zijn verschillende rapporten over hem gemaakt. Het onderzoek in het PBC was zelfs zo uitvoerig dat hij er langer moest blijven. De oudste rechter gaat het PBC-rapport met hem bespreken.
Trips
De officier praat met K. over de verschillende soorten drugs die hij heeft gebruikt. Paddo’s, LSD en een onbekende drug met een naam uit cijfers en letters. ‘Dat is een psychoactieve substantie’, zegt K.
Hij heeft trips gehad waarbij hij uit zichzelf trad, naar zichzelf keek. Op een andere keer zag hij het hele universum. Iets wat er eigenlijk niet is, dat alles een geheel is.
Kruitvat
Los van dit filmpje, lijkt het erop dat u zich aan het oppompen bent totdat u als een kruitvat ontploft, zegt de officier. Begrijpt u dat ik er zo naar kijk?
- Ja, zegt K. Hij herkent zich totaal niet in de beelden, voegt hij er aan toe.
Woede
Welke emoties zie ik hier als ik naar dit filmpje kijk, vraagt de officier.
- Woede, zegt K. Maar hij kan zich er verder niets van herinneren.
Beelden van K.
We gaan kijken naar een filmpje uit de telefoon van K., op verzoek van de officier. De voorzitter waarschuwt alvast voor de schreeuw aan het einde.
In beeld komt de verdachte die recht in de camera kijkt. Op de achtergrond is harde housemuziek te horen. Hij staart met grote ogen, boos en strak in de lens. Hij schreeuwt. ‘Ik word hier eerlijk gezegd wel een beetje bang van’ zegt hij.
Pauze voorbij
De zittingszaal wordt klaargezet, zoals dat heet. Publiek, deskundigen, advocaten, officier en verdachte hebben hun plaats weer ingenomen. Het wachten is op de rechtbank.
Handboek CIA / pauze tot 13.00 uur
Waarom staat op laptop een handboek over ‘assasination’? Dat is een handboek van de CIA, dat heb ik 10 jaar geleden gedownload. Ik wist niet wat dat was, zegt K.
Nu is het tijd voor een vroege lunchpauze, vertelt de voorzitter. Na de pauze laat de officier een kort filmpje zien en gaat de rechtbank verder met de persoonlijke omstandigheden. De zitting gaat om 13.00 uur verder.
‘Helemaal niets’
Als de officier vraagt naar gewelddadige appjes en filmpjes dan kan hij zich dat niet herinneren. Wat zou u met het versturen willen bedoelen? - U stelt de vraag, u zou dat moeten weten, antwoordt K.
Volgens K. zeggen alle zoekslagen in zijn telefoon, alle appjes, alle gewelddadige filmpjes ‘helemaal niets’ over hem. Mogelijk dat ik niet mijzelf was.
Ook op de dag dat hij op het balkon staat van de slachtoffers zocht hij op ‘alles kan kapot’. Dat zegt hem niets, zegt hij.
Coke en LSD
De officier van justitie heeft nog een aantal vragen voor K. De psychiater schreef in het begin van 2021 dat de man veel coke gebruikt. ‘Ik heb geen idee hoe die gast er allemaal bij komt’. Denkt u dat een arts dit verzint? vraagt de officier. ‘Ja’, antwoord K.
Wat is een LSD tolerance calculator? K. legt uit dat het berekent wanneer de LSD is uitgewerkt. Als je te vroeg LSD neemt heeft het geen effect, zegt hij. K. kan niet zeggen of hij die calculator heeft gebruikt.
De officier vertelt dat hij in juni 2021 voor 56 euro meerdere porties LSD bestelde op het internet. Daarna vertelt de officier over het veranderende gedrag van K. Komt dat door de LSD? Zijn vrienden zeiden ‘stop nou met die bullshit’. ‘Ben je weer aan de drugs?’
Murder, dood, mes
Een dag voor de fatale dag zijn er bijzondere zoekopdrachten uitgevoerd, zag de politie in zijn telefoon. De rechter somt op: Murder, dood, mes, slaughter, moordenaar, slayer. Ook bezocht hij de online winkel waar je drugs kan bestellen. Politie kan niet zien of dat daadwerkelijk is besteld. K. heeft hier geen herinneringen aan, zegt hij.
Manifest
K. reageert op de deskundigen: „Er wordt gezegd dat ik niets van het manifest herinner. Dat doe ik wel degelijk en dat heb ik ook tegen de politie gezegd. Ik was daar al mee bezig in mijn oude woning. Ik herinner mij niet dat ik daar gewelddadige teksten in heb geschreven.”
De vragen aan de deskundigen zijn hiermee klaar.
Strikvraag
K. is na de operatie - om de politiekogel uit zijn long te halen - drie weken in coma gehouden. Volgens Jelicic heeft dat geen effect op het brein.
Kalk vraagt aan de hoogleraar of er in de literatuur gevallen bekend zijn van een combinatie van bloedverlies, psychose en coma. De hoogleraar vraagt of dit een strikvraag is.
Advocaat vraagt naar bloedverlies
Nu mag advocaat Kalk de deskundigen aan de tand voelen over het geheugenverlies bij zijn cliënt. Zo wil hij weten of het bloedverlies zorgde voor het verliezen van de herinneringen bij K.
Volgens Jelicic kan bij ernstig bloedverlies het geheugentransport in de hersenen (van korte termijn naar lange termijngeheugen) kortstondig worden onderbroken. Hooguit enkele minuten, zegt de hoogleraar. In het ziekenhuis heeft K. 12 pakken bloed gekregen, in totaal 6 liter.
Bijzonder
Nogmaals, zegt Jelicic, het is bijzonder dat er sprake is van totaal geheugenverlies bij een psychose. Het blijft atypisch en uitzonderlijk dat de verdachte zich helemaal niets meer kan herinneren van die 17e september, vat hij samen.
De onderzoekers van het PBC vinden vermijding van en afweer tegen de herinneringen het meest waarschijnlijk. Die herinneringen kunnen wel gekleurd zijn door hoe iemand het gebeurde toen meemaakte in een verstoorde realiteit.
Proceshouding kan zeker ook een rol spelen, zeggen zij.
LSD onwaarschijnlijk voor geheugenverlies
Terug naar hoogleraar Jelicic. Wat hij vandaag en vrijdag hoorde tijdens de zitting veranderde niets aan zijn eerdere conclusies, zegt hij. Naar LSD en geheugenverlies is weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan. De meeste mensen weten nog wel wat er is gebeurd na een LSD-trip. Er is dus geen wetenschappelijke verklaring te koppelen aan het veronderstelde geheugenverlies.
Pijnstilling oorzaak?
Het lijkt steeds minder waarschijnlijk te worden dat het geheugenverlies is veroorzaakt door drugs, zegt een andere onderzoeker van het PBC (er zitten er drie in de zaal). Maar kunnen niet uitsluiten dat de grote hoeveelheid pijnstilling invloed heeft op het geheugenverlies.
Maar kan dat selectief geheugenverlies verklaren? vraagt de rechter. Nee, zegt de deskundige.
Vermijding herinneringen
De deskundige legt uit dat verdrongen herinneringen niet per se weg zijn. Juist wanneer er dramatische dingen gebeuren wordt dat nog beter opgeslagen. Maar als mensen erge dingen meemaken, denken zij daar liever niet aan terug. ‘Vermijding is een beter woord dan verdringing’.
Een totale amnesie (geheugenverlies) is niet waarschijnlijk, zeiden de onderzoekers van het PBC meerdere malen tegen K. tijdens zijn tijd daar. ‘Dat kan zo zijn, toch is het zo’, zei K. toen.